Sindikalismo dekoloniala, ere, eraikitzen

Posta hau El Salton argitaratu den Construyendo, también, sindicalismo decolonial artikulua da euskaraz.

37 greba egun. Michelin multinazionalaren multinazional azpikontrata bat, Ferrovial. Langile migratuak (Maroko, Mauritania, Ghana, Benin, Nigeria, Mali, Senegal, Togo…), erabateko prekaritatea. David Goliat eta Goliaten kontra Arabako lautadan, Araian, zehatz esateko. Sindikatu bat: ELA. 37 greba egun, eta garaipena (3.600 eurotik gorako soldata-igoerak bost urtean, kontratu partzial guztiak lanaldi osoko bihurtu, norberaren aukerako 14 ordu urtean ordainduta, plusen hobekuntza, laneko bajetan %100 kobratzen hasi…).

Ez dakit zuei, baina niri hau pasada bat iruditzen zait. Ezaugarri hauetako gatazka batean, protagonista horiekin eta zeuden baldintzetan, horrelako garaipen bat ziztu bizian zabaldu beharko litzateke Euskal Herri osoko txoko guztietan, estatu osoan eta munduan zehar, batez ere hau da dagoena-ren garai hauetan, langile pobreen garaian, beldurraren garaian. Baina, gatazka eta garaipen honi buruz, inork ez daki ezer.

Segur aski, akordioa lortuta hurrengo zereginei heldu dietelako gatazka eraman duten pertsona eta lan-taldeak, egunerokotasunari erantzunez, eginez. Eta egiten dena komunikatzearena non gelditzen da? Imajinatzen dut liatuegi dabiltzala eta komunikazioaren gai horri ez diotela hainbesteko garrantzirik ematen…

Akats bat, bai. Baina nahiago dut akats hau kontrakoa baino. Gehiago gustatzen zaizkit egin eta esaten ez dutenak, esan baina egiten ez dutenak baino. Horrek ez du esan nahi borrokak eta garaipenak ezagutaraztea funtsezkoa ez denik, Araian lortu den hau, prekaritateaz kutsatutako beste edozein lantokitan erreplika baitaiteke.

Ferrovialeko langileek irabazi duten borroka honek, plantillan langile arrazializatu asko izanda, gogora ekarri dit Bilboko NH eta Barceló-Nervión hoteletako pisuko zerbitzarien borroka (47 greba egun eta garaipen), Iruñeko Navarplumakoena (41 greba egun eta garaipen), Bilboko portuko eta Donostiako Anoeta estadioko obretako langileenak (grebarik gabe, baina afiliazio eta antolaketa lanarekin)… guztiak langile migratuek protagonizatutako borrokak. Gogora ekarri dit ere Inditex-eko ELAko ordezkariek Myanmarreko kate bereko langileen egoera salatzeko egin zuten lanketa.

Eta neure buruari galdetzen diot: nola eraikitzen da sindikalismo dekoloniala? Teoriarekin eta eztabaidarekin? bai. Ideologiarekin eta prestakuntzarekin? baita. Diskurtso eta aliantzekin? baita ere… baina ez da nahikoa.

Sindikalismo dekoloniala eraikitzeko garrantzitsuena praxia da. Sindikalismo dekoloniala eraikitzen da sindikalismo dekoloniala eginez: afiliatuz, kolektiboa eraikiz, antolatuz, borrokatuz, grebak eginez lantoki prekarizatuenetan, arrazializatuenetan. Sindikalismo dekoloniala sindikalismo feminista eraikitzen den modu berean eraikitzen da: praktikatik.

Ibiltzean egiten da bidea, nahiz eta inoiz ez iritsi helmugara (garrantzitsuena prozesua da). Sektore feminizatuen sindikalizazioaren kasua ezagunagoa da, batez ere, Bizkaiko zahar-egoitzetako greba ospetsuagatik (378 greba egun eta garaipena). Baina baita soldata arrakalaren aurka lortutako garaipen sindikalengatik ere, Gipuzkoako komisaria eta epaitegietako garbiketan (9 hilabeteko greba eta garaipena), Elorrioko udaleko garbiketan (5 hilabeteko greba eta garaipena), Zarauzko udaleko garbiketan (oraingoan grebarik gabe, baina aurreko greba arrakastatsu bati esker), eta baita ere pandemia betean Lidl-eko langileek lortutako garaipenagatik ere.

Bidea egiten jarraitzen dugu gainera: udazkenetik hona Hego Euskal Herriko hiru zaintza-greba, Gipuzkoako zahar-egoitzetako borrokaa (247 greba egun jada), Arabako eta Nafarroako egoitzetako langileen grebak, etxez etxeko laguntza-zerbitzuko langileen grebak…

Kapitalismoak, patriarkatuak eta arrazakeriak sakon zeharkatzen gaituzte, zaila izango zaigu gainetik guztiz erauztea. Gure sindikalismoa motz geratuko da beti, akatsak egingo ditugu, jarraituko du izaten nagusiki zuria eta gizonezkoena; kostako zaigu egunen batean esatea, “badugu, jada, sindikalismo feminista dekoloniala”.

Galeanok zioen bezala, utopiak aurrera egiteko balio du, nahiz eta eskuetan dugula uste dugunean ihes egin. Eta aurrera urratsez urrats egingo dugu, praxitik, borrokatik borrokara, garaipenetik garaipenera, txikiak izan arren. Horrela egiten da aurrera, klase borrokan, ere, emakume eta pertsona arrazializatuei protagonismoa emanez. Eta berri on bat: praktika eta emaitza onak kutsatu egiten dira.

Konplikatua da, badakit. Egoera zaila da, hainbeste dira herrialde pobretuetatik bizimodu hobe baten bila datozen langileen beharrak, eta hainbeste behar horiek esplotatuz aberastu nahi duten enpresariak! Horregatik da hain garrantzitsua borroka bakoitza, garaipen bakoitza komunikatzea. Umiltasunetik, bai; lortutakoaren txikitasunetik, bai; baina jakin dadila, ikus dadila. Argi egin dezala. Bada irtenbidea.

Berriro al dator 30. hamarkada?

Gauza konplikatua dago. Egoera zaila bizi dugu, eta gure kezka areagotu egiten da inguruan eskuin muturra gora ikusten dugunean. Aurreko mendeko 30. hamarkada datorkigu gogora askori. Baina, ba al du zerikusirik gaur egungo eskuin muturrak orduko faxismoarekin? Benetan al gaude orduko egoera berean?

Faxismoa leku guztietan ikusten dugun garai honetan, begiradak norabide egokian jarri zituen Enzo Traversok, Cornell Unibertsitateko historia irakaslea, “Derechas radicales y neoliberalismo autoritario” online ikastaroan, faxismo historikoaren eta egungo eskuin muturraren areko desberdintasunak zehaztasun eta xehetasunez argituz.

Esan zigun baietz, II. Mundu Gerratik ez zela orain bizi dugun bezalako eskuin erradikalen gorakadarik ezagutu. Azken bost urteotan faxistatze dinamika global bat ematen ari dela bai Europan (Hungarian, Polonian, Austrian eta Italian boterea eskuratu du, Frantzian indar handia dauka, eta gutxira arte salbuespen ziren herrialdeetan ere azaldu dira eskuin muturreko alderdiak, Alemaniako AfD eta Espainiako Vox kasu) zein mundu mailan: Trump, Bolsonaro, Erdogan, Modi, Putinen autoritarismoa, Filipinetako kasua…

Italiako historialariak argi utzi zigun zelai politikoa globalki ari dela faxistatzen. Globala dela arazoa eta orain dela hainbat urtetatik datorrela, 2008ko krisiak eraginda. Goranzko joera horretan, ordea, ez zaio iruditu pandemiak aldaketa iraultzailerik ekarri duenik. Covid krisiak salbuespen egoerarantz doan joera autoritario horretan sakondu besterik ez du egin, bere hitzetan.

Dena den, covid-ak ere eragin kurioso bat izan duela azpimarratu zuen: osasun krisi honetan, eskuin erradikala ez da hautagai zilegi eta fidagarritzat hartzen politikaren biraketa biopolitikoa kudeatzeko. Salviniren kasua aipatu adibidetzat: barne saileko ministroa zela ospearen aparretan zebilen, baina pandemiak sortu zuen elkartasun olatuak eta elkarlaguntza giroak zulora bota zuen.

“Eskuin muturraren asmoa nazio-komunitatearen birsorkuntza da, homogeneotasun etniko eta arraziala duen komunitate imajinario baten birsorkuntza. Baina definizio hori ez da nahikoa gaur egungo eskuin muturra faxismo klasikoarekin lotzeko. Beste ezaugarri batzuk behar ditu horretarako: indarkeriaren kultura/praktika ekintza lehenetsi gisa, antikomunismo militantea, demokraziaren suntsiketa (ezin da erregimen faxistetaz hitz egin ez badago suntsipenik; eskuin muturrak ez du demokraziarekin apurtu nahi, neoliberalismo autoritarioan eroso dabil), dimentsio utopikoa (faxismoaren etorkizunari buruzko ideia ez du gaur egungo eskuin muturrak), eta eliteekin harremana (faxismoa ez zen inoiz boterera iritsi eliteen babesik gabe).”

Halaxe biluztu zuen Traversok egungo eskuin erradikala, faxismo historikoaren ezaugarriak gogora ekarriz egungo eskuin muturraren mugak agerian utzi zituen. Muga horiek Capitoliaren erasoarekin argitu zituen. “Faxismoa arrisku bat da, bai, mehatxu bat, baina Capitolioaren erasoa ez zen estatu kolpe bat izan. Trumpek ez du alternatibarik. Trump ez da inoiz boterera iritsiko talde supremazista batzuen lider bezala. Trumpek modu bakarra du boterera iristeko: alderdi errepublikanoaren hautagai gisa. Egia da orain 5 urte ez zirela milizia sopremazista hauek existitzen, eta Trumpen aginte pean sortzen hoan direla. Baina, hau ez da izan indarkeriaren monopolioaren krisi bat (aurreko mendeko 20. hamarkadan izan zen moduan), AEBetan edonork armak izateko eskubidea bermatzen duen kultura juridikoak eragindako krisia baizik. Aurreko mendean faxistak boterera iritsi eta berehara eraisten zuten demokrazia. Trumpek, ordea, lau urte boterean egin ondoren, hauteskundeak irabazi dituela esaten du soilik. Bidenek iruzurra egin duela.”

Horrek guztiak eramaten du Enzo postfaxismoaz hitz egitera. Alde batetik kronologikoki faxismoaren ondoren datorrelako, eta bestetik politikoki beste konfigurazio bat duelako; beste gauza bat dira, inork ez du faxismoaren herentzia aldarrikatzen (salbuespen batzuk kenduta). Aldaketa bat dago. “Ideologikoki eboluzio bat eman da (gaur egungo eskuin erradikelako buruak ez dira ideologoak), eta egungo eskuin muturra ezin da antifaxismo klasikoaren lexikoarekin borrokatu.”

Faxismo klasikoaren eta egungo eskuin erradikalaren arteko aldea

Irakasle italiarrak aipatu zuen lehen desberdintasuna faxismo klasikoak dimentsio utopiko handia zuela izan zen. Liberalismo eta sozialismoaren arteko hirugarren bidea zen. Horrek gizon berriaren ideia moldeatzen zuen, estetika faxista bat; birsortze nazionala masa mugimenduaren bidez lortutako arraza birsortze gisa ulertzen zen; majinario kolektiboa lantzera eramaten zuen.

Oraingo eskuinerradikalak, ordea, atzerakoiak dira, ez dute utopiaren ortzimuga. Zer bilatzen dute? Mugen zainketa, moneta nazionalaren defentsa, protekzionismoa, balore tradizionalen babesa, europa judeokristauaren defentsa, AEB zuriaren defentsa… Berez, hauek ezkortasun kulturalaren eta beldurraren aurrean eraikitako proposamen kultural eta politikoak besterik ez dira. Ez du zeirkusirik faxismoak zuen proiektu iraultzailearekin. Ez dute etorkizunaz hitz egiten. Desagertu denaz hitz egiten dute soilik, berreskuratu nahi dutenaz.

Traversok orainkeria deitzen dio horri (presentismo esan zuen: régimen de historicidad presentista). Orainkerianbizi garela dio, eta orainkeri honetan biltzen ditugula lehenaldia eta etorkizuna ere. “Hori oztopo handia da eskuin erradikala faxismo berri bezala garatu ahal izateko.” Dena den, etorkizunera proiektatzeko ezintasun bera egotzi dio historialariak ezker erradikalari ere.

Eskuin muturra beldurrean eta kontserbadurismoan oinarritzen da. Ez du jada mundua zibilizatzeko misiorik. Ez du mundua konkistatu nahi, garai batean bezala, kontserbadorea da, bere mugetan gotortu nahi du, islamismotik, Hegoaldekoen inbasiotik babesteko… Egungo eskuin muturraren logika ez da konkista-logika bat, atzera egiteko eta erretiratzeko logika bat baizik.”

Eta amaitzeko, faxismo klasikoarekin desberdintzen duen beste gauza bat da eskuin muturrak langile klasearekin duen harremana. Soldata apalenak dituztenekin, prekarioenekin, langile esplotatuenekin, heziketa maila baxuena dutenekin… Historikoki faxismoak ez zuen inoiz hegemoniarik lortu langile klasearen artean. Beti izan zen langile klasearen etsaia, langile klaseak kontzientzia politikoa zuelako, praktika politikoa zuelako, kolektibo baten parte zelako,… Langile klaseak faxismoa borrokatu zuen beti.

Faxismo klasikoa burgesia txikiak osatzen zuen, intelektuen arteko geruza prekarioek, eta eliteen babesa zuten (eliteak ez du faxismoa sortzen baina bere babesa ezinbestekoa da faxismoaren garaipenerako).

Eta hau bai da larria: egungo eskuin muturrak herri xehearen hizkuntza bera erabiltzen du orain. Langile klasea konkista eremu bat da orain eskuin erradikalarentzat. Nola gertatu zaigu hori? Ezker erradikalak ez direlako gai izan eskuin muturraren sarrera hori ekiditeko.

Adi beraz. Eskuin muturra ez da garai bateko faxismoa. Ezaugarri desberdinak ditu, eta ezagutu ditugu zeintzuk diren bien arteko aldeak. Neoliberalismoak ekarri gaituen egoera zail honek eragindako beldurrean oinarritutako atzerako mugimendua da, langile klasearen barnean ere zabaltzen ari dena, eta joera autoritarioak gero eta errazago onartzera eramaten gaituena.

Egungo eskuin muturra ez da 30. hamarkadako faxismo hura, baina ez dakit eskuin muturrak baliatzen duen askatasunari diogun beldurra ez ote den Eric Frommek garai hartan idatzi zuen berbera…