Category Archives: demokrazia

El cooperativismo solidario de ELA en la Segunda República

A menudo me preguntan: ¿cómo así participa un sindicato como ELA en la nueva ola cooperativista vasca junto con Fiare, Goiener, Koop57, Olatukoop, Biziola, Izarkom…?

Cuando hablamos de cooperativismo vasco el nombre que nos viene a la cabeza es Mondragon, pero hay otro cooperativismo anterior a él, menos conocido, que florece en la Segunda República y que Franco fulmina: el sindicalismo solidario del sindicato ELA.

Extraigo aquí algunos fragmentos del libro “ELA en la Segunda República. Evolución sindicalista de una organización obrera” de Dario Ansel (2011, Txalaparta y Manu Robles-Arangiz Fundazioa), para aquellas personas que tengan interés en el tema:

Durante el quinquenio republicano, la construcción de un sindicato moderno y más reivindicativo no fue óbice para que ELA siguiese ocupándose de dos tareas tradicionales como eran el cooperativismo y el mutualismo. Fue precisamente durante la Segunda República cuando la acción cooperativa y la acción mutualista, que desde la fundación del sindicato habían caracterizado el programa y la praxis solidarios, entraron en una nueva fase de madurez.

El momento decisivo que marcó un cambio de ruta y una aceleración del cooperativismo solidario fue el segundo congreso de ELA (Gasteiz, 1933). Se analizó los beneficios sociales y culturales del cooperativismo y se remarcó la conveniencia y la oportunidad de abrir nuevas cooperativas. Además, para mejorar la eficiencia del cooperativismo se subrayó la necesidad de la centralización y de la coordinación, abogando, de hecho, por un mayor compromiso y un mayor protagonismo de los órganos directivos del sindicato ELA. El importante acuerdo final ratificado después del debate congresual, sirvió de patrón para construcción del futuro movimiento cooperativo vasco: Constitución de Cooperativas de Consumo en todos los pueblos donde exista Agrupación de Trabajadores Vascos (ATV), Creación de las Federaciones Regionales de Cooperativas Vascas de Consumo, Creación de la Cooperativa de Crédito, Creación de la Caja de Ahorros dentro de la Cooperativa de Crédito, creación de Cooperativas de producción industrial, agrícola y pesquera con objeto de que sus productos sean consumidos dentro de Euzkadi con la consiguiente economía para las Cooperativas de producción y consumo por la supresión del intermediario, establecer la debida relación entre las Cooperativas de producción y la Cooperativa de Crédito…

Es bastante evidente el intento de proceder a una politización del cooperativismo que, además del carácter de servicio, pasaba a ser un instrumento de modificación del tejido socioeconómico. Ya no se trataba de un sencillo reparto del surplus acumulado por las cooperativas de consumo, sino de la participación en el propio proceso productivo y del acceso por parte de los socios a la propiedad de los medios de producción. El documento hacía hincapié en la necesidad de crear un vínculo más fuerte entre el movimiento cooperativo y el sindicato solidario. Las cooperativas asumían un papel fundamental que iba a integrar las funciones sindicales de las agrupaciones.

Las funciones atribuidas a la cooperación fueron a la vez ideológicas y prácticas. Sobre todo se trataba de un instrumento para la promoción de la justicia social ya que garantizaba una mejora concreta de las condiciones materiales de los trabajadores. Pero a la vez, en una visión más tradicional e ideologizada, fue percibido como un medio capaz de favorecer la restauración del mítico igualitarismo vasco, y por esta razón se convirtió en el cimiento de la sociedad y del sistema económico que el nacionalismo aspiraba edificar, en la piedra angular del nuevo orden social de la futura nación vasca.

Esta visión tradicional convivía con una orientación más progresista que es posible atribuir al sindicato solidario. Según esta orientación el cooperativismo era un factor de modernización, un importante medio de transformación social y económica y un agente transformador del sistema capitalista por permitir el acceso común de los trabajadores asalariados a la propiedad del capital y de los medios de producción, y por liberar el trabajo para convertirlo en un factor productivo autónomo no sometido al control del capitalista industrial o agrario.
El mensaje solidario hizo hincapié precisamente en la fuerza transformadora y reformadora del cooperativismo capaz de imprimir un nuevo rumbo al injusto desarrollo socioeconómico capitalista, un nuevo rumbo fundado en la centralidad y en la plena libertad del trabajo. Se trataba de una orientación marcada por el protagonismo absoluto del sindicato y por al supeditación de la acción cooperativa a las necesidades de clase y de resistencia de la organización obrera.

Existían muchos obstáculos que había que rebasar y que dificultaron la marcha inicial de varias cooperativas. En particular, hay que tener en cuenta la desconfianza inicial y las dificultades económicas personales de muchos solidarios y nacionalistas durante estos años de crisis. No obstante, la coordinación y la centralización organizativa, con la creación de la comisión de cooperativas en un principio y con la creación a principios de 1934 de la Federación de Cooperativas Vascas, hizo que cooperativismo de ELA tuviera éxito.

Las cooperativas de consumo eran las mayoritarias, sin embargo, algunas agrupaciones solidarias lograron organizar cooperativas de producción. Los mayores logros en el cooperativismo productivo fueron alcanzados en Gipuzkoa. Las reducidas dimensiones de la industria provincial favorecieron la creación de microempresas cooperativas con capitales modestos. La cooperativa de producción más importante y la que mejores resultados logró fue EIAL (Euzko Izkigugilluginen Alkar Laguntza). Fue organizada en 1933 para contrastar el agravamiento de la crisis industrial armera durante los años treinta: “Solidaridad de Obreros Vascos de Eibar, en lugar de dar subsidios a sus parados que a la larga no resuelven el duro problema, ha ideado un modo de darles trabajo remunerado, por medio del auxilio de todos los solidarios que trabajan, creando una verdadera Cooperativa de producción.” La razón principal que motivó la creación de EIAL fue la necesidad de crear puestos de trabajo para los solidarios parados, y esta observación es aplicable a la mayoría de las cooperativas de producción promovidas por ELA.

Otra experiencia muy interesante fue la de las cooperativas del mueble. La primera fue la de Zarautz que funcionaba desde 1933. Fue más bien un taller colectivo cuya creación fue determinada por el cierre de la fábrica Beristain y el consiguiente despido de más de 70 obreros. La cooperativa de Zarautz, así como otra en Azpeitia, se encontraba aún en fase de organización en julio de 1936. Otra cooperativa obrera de construcción de muebles fue la de Balmaseda. Sabemos también que se encontraban en fase de formación las cooperativas de producción de pan de Bilbao y Mungia, las cooperativas de producción de armas y de botones de hueso de Gernika, además de unos talleres colectivos de la construcción organizados por la Agrupación de Trabajadores Vascos (ATV) Donostia. Además desde 1935 actuaban varias agrupaciones-cooperativas rurales navarras: la ATV de Tafalla había adquirido una finca de regadío que posteriormente había parcelado entre sus propios socios para el cultivo directo; la ATV de Carcastillo y la de Artajona adquirían por cuenta de sus afiliados, a precios más ventajosos, simientes y abonos minerales; la ATV de Sesma puso en marcha un taller de producción que adquiría materias primas que los socios podían trabajar de modo artesanal para producir esterillas, serones, alforjas, vencejos, que luego la misma cooperativo se encargaba de confeccionar y vender; finalmente, la ATV de Marcilla proyectó la creación de una fábrica cooperativa de conservas para encontrar una solución viable que pudiera favorecer e incentivar la producción local.

Incluso se fue más allá de las cooperativas productivas. Dado que la falta de capitales ocasionó grande dificultades en las fases iniciales a las empresas cooperativas, los directivos federales incentivaron la cooperación de crédito. No se trataba de una propuesta nueva; ya durante los años veinte fue avanzado un proyecto dirigido a la creación de un banco solidario destinado, a través de los ahorros particulares y de las ganancias de las cooperativas de consumo, a acumular los capitales necesarios para impulsar el cooperativismo de producción y de paso ampliar la propia oferta cooperativa en el sector comercial. En 1933 se propuso concretamente la creación de una caja de ahorros que habría de actuar en el seno de una cooperativa de crédito. Sabemos que en 1934 Heliodoro de la Torre, Manu Robles Arangiz, Pedro Ormaetxea, Justo Zubizarreta y Pedro Ispizua estaban trabajando para poner en marcha un Banco de Crédito Cooperativo Vasco que sin embargo nunca llegó a realizarse.

Poco antes del estallido de la Guerra Civil, ELA y la Federación de Cooperativas Vascas lograron organizar una cooperativa sanitaria.

Iritsi da Hego Euskal Herriko elitearen lehen argazki bat

Atzo aurkeztu genuen Donostian “Hego Euskal Herriko eliteak. Boterearen azterketa” liburua. Hego Euskal Herriko eliteen eta unibertsitateen arteko harremana aztertzen du  Jon Diaz Egurbide EHUko irakasleak zuzendu eta Ipar Hegoa eta Manu Robles-Arangiz fundazioek elkarlanean argitaratu dugun liburuak. Ikerketa egiteko ‘Elitist Britain 2019‘ ikerketaren metodologian oinarritu da EHUko ikerlari taldea eta, administrazio publikoek jarri dituzten zailtasunak zailtasun, elitearen goi mailako 5.500 lanpostuak betetzen dituzten 3.953 pertsonetatik, 2.806ren curriculumak lortu dituzte. Bereziki zaila izan zaie Osakidetzako goi karguen datuak biltzea: soilik karguen %49,5arena eskuratu dituzte.

Izenik ez jartzea erabaki den arren, nahi adina datu mamitsu aurkituko dituzue liburuan Hego Euskal Herriko eliteari buruz. Esaterako, EAEn 100.000 euro baino gehiagoko errenta jasotzen duen biztanleria ez da %1era iristen eta 60.000 euro baino gehiago jasotzen duena %4koa da. Asko? Gutxi?

Niri azpimarragarriena hau iruditu zait: Deuston ikasten duen unibertsitate-ikasle kopurua %13ra iristen ez den arren, Eusko Jaurlaritzaren goi kargu eta enpresa publikoetako buruen %43 inguruk ikasi duela bertan. Enpresa pribatuetako buruetan datu hori mantentzen da.

Deigarria egin zait ere Nafarroako unibertsitateko ikasleen %54ak Universidad de Navarran ikastea. Nafarroako parlamentuan eta Foru Gobernuko goi karguetan ehuneko hori bera errepikatzen da, baina Osasunbidean kopuru hori %70ra igotzen da.

Argi ikusten da goi mailako lanpostuetan unibertsitate pribatuan ikasi duten pertsonen kopurua unibertsitate publikoan ikasi dutenena baino handiagoa dela. Hego Euskal Herriko eliteak unibertsitate pribatua erabiltzen du bere boterea erreproduzitzeko. Demokraziaren ikuspegitik oso kezkagarria da hori, Jule Goikoetxeak maiz aipatzen duen demokraziaren pribatizazioaren erakusgarri baita, eta azterketak erakusten duen azken urteotako joerak ez gaitu, ere, asko lasaituko: azken zortzi urteotan, EAEn, unibertsitate publikoak ikasleen %7a galdu baitu unibertsitate pribatuaren mesedetan.

Datu ugariez gain, liburuak badu bigarren zati “literarioago” bat: EHUko irakasle doktore eta katedradun desberdinek (Paulo Iztueta, Ane Larrinaga, Iñaki Antiguedad, Joseba Agirreazkuenaga, Josu Amezaga, Iñaki Zabaleta, Gurutze Ezkurdia, Angel Bidaurrazaga…) Euskal Herriko Unibertsitatea, Osakidetza, Osasunbidea, Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Foru Gobernua, Foru Aldundiak, lau hiriburuetako udalak, enpresa publiko guztiak, Euskal Kulturgintza, goi mailako kirola eta arte mundua aztertu dituzte.

Liburua hemen duzue eskuragarri. Goza ezazue!

Sindikatuei nola doakien, hala joango zaio errepublikari

AEBetako Jane McAleveyren pare bat liburu iritsi zaizkit esku artera, eta gauza oso iradokitzaileak esaten ditu bertan. Aldeak alde, Euskal Herrirako ere baliagarriak direlakoan, “Unions, Organizing, and the Fight for Democracy” liburutik hitz hauek atera ditut, modu librean:

Ez ditugu robotak behar gure adinekoak zaintzeko. Behar duguna da aberatsek bere zergak ordaintzea. Behar duguna da sindikatua, korporazioen boterea orekatzeko.

Goikoak irabazten dutena partekatzera behartzeko ez dago greba serio bat baino modu boteretsuagorik. Sindikatuek, 1932an bezala, beste edozein bide edo erreminta baina eraginkorragoak izaten jarraitzen dute. Birbanaketa behartu behar diegu goikoei. Horrek botere ikaragarria eskatzen du. Langileek sortu duten aberastasuna nagusiek partekatzea lortzeko behar den boterea soilik lortzen da kolektiboki ekin eta masiboki beren lanpostuak uzten dituztenean.

Egungo egoerak erakusten digu ez dagoela sindikatuak eta super-gehiengoen grebak baina arma eraginkorragorik, ez dago ordezkorik. Jeff Bezos, munduko gizonik aberatsena, bere irabazien ehuneko esanguratsu bat bera multi-milioiduna egin duten langileei ematera behartzeko modu bakarra dago: eskatzen dena ematen duen arte langileek, guztiek, greba egitea. Hori da sindikatu demokratiko onek egiten dutena, eta horregatik dute 2020an 1932an zutenaren bezainbesteko garrantzia. Gogor irauten eta arrisku handiko ekintzak eginez handi irabaz daiteke.

Gainera greba handiak heziketa politiko handia dira. Handi irabazteko grebak dira heziketa politiko onena, mota guztietako jende desberdina batzen baitituzte (lagunak aukeratu egiten ditugu, lankideak ez). Langileek, sindikalizatzea erabakitzen dutenerako ulertu dute, sindikatuaren kanpaina on bati esker, beraien enplegatzailea kalte eragiten dieten politiken erantzulea den botere sistema zabalago baten parte dela. Ez da kasualitatea sindikatu indartsuenak dituzten hiri eta herrialdeak politika progresisten alde bozkatzea. Honegatik erasotzen dituzte eskuinekoek, behin eta berriz, sindikatuak. Ezkerrekoek baina hobeto ulertu zuten, nahi zutena egiteko (erregulazioak deuseztu, hauteskunde sistema kontrolatu, planeta inpunitate osoz txikitu), lehenik eta behin, korporazioen boterea orekatzeko herri honek inoiz izan duen indar garrantzitsuena eraitsi egin behar zutela: sindikatuak. Ongi sindikalizatutako langile bat, langile esnatu bat da, eta langile esnatuek herri honen norabidea alda dezakete.

Hauteskundeak irabaztetik harago, greba arrakastatsuak lortzeko super-gehiengoak eraikitzen ikasteak beste berebiziko onurak ditu: gobernatzeko boterea eraikitzea. Hauteskunde politikoak ezkerreko pertsona zintzo batek irabazten baditu, kalean dauden tropak aldaketa eragiteko mobilizatuta mantendu ezean, oso erraza izango zaie korporazio handiei guztia bere horretan mantentzea. Bozkatzaileek beren batasuna eta aktibismoa mantendu behar dute hauteskunde ostean ere.

Sindikatuek balio ikaragarria dute, ez soilik demokrazia galera eta diru sarrera desberdintasuna gelditzeko, baita amerikarrei, berriz ere, nola batu erakusteko. Pertsona arrunten boterea soilik eraiki daiteke pertsona arruntak beren alde altxatzen badira, beren baliabideekin eta buruan sartuta daukaten indibidualismoari buelta emango dioten kanpaina onekin.

Progresisten boterearen oinarria sindikatuak dira; komunitatean oinarritutako erakunde indartsu eta independenteen laguntzarekin, gizartearen helburu nagusien ardura hartzen duten sindikatuak.

Ez dago oinarri progresista behetik gora berreraikitzeko modu hoberik grebarako prest den sindikatu bat baino. Sindikatu onek norabide onean jartzen gaituzte, eta irabazteko ezinbesteko diren elkartasuna eta batasuna sortzen dute. Borrokatu dezakegu, eta irabaz dezakegu.

Berriro al dator 30. hamarkada?

Gauza konplikatua dago. Egoera zaila bizi dugu, eta gure kezka areagotu egiten da inguruan eskuin muturra gora ikusten dugunean. Aurreko mendeko 30. hamarkada datorkigu gogora askori. Baina, ba al du zerikusirik gaur egungo eskuin muturrak orduko faxismoarekin? Benetan al gaude orduko egoera berean?

Faxismoa leku guztietan ikusten dugun garai honetan, begiradak norabide egokian jarri zituen Enzo Traversok, Cornell Unibertsitateko historia irakaslea, “Derechas radicales y neoliberalismo autoritario” online ikastaroan, faxismo historikoaren eta egungo eskuin muturraren areko desberdintasunak zehaztasun eta xehetasunez argituz.

Esan zigun baietz, II. Mundu Gerratik ez zela orain bizi dugun bezalako eskuin erradikalen gorakadarik ezagutu. Azken bost urteotan faxistatze dinamika global bat ematen ari dela bai Europan (Hungarian, Polonian, Austrian eta Italian boterea eskuratu du, Frantzian indar handia dauka, eta gutxira arte salbuespen ziren herrialdeetan ere azaldu dira eskuin muturreko alderdiak, Alemaniako AfD eta Espainiako Vox kasu) zein mundu mailan: Trump, Bolsonaro, Erdogan, Modi, Putinen autoritarismoa, Filipinetako kasua…

Italiako historialariak argi utzi zigun zelai politikoa globalki ari dela faxistatzen. Globala dela arazoa eta orain dela hainbat urtetatik datorrela, 2008ko krisiak eraginda. Goranzko joera horretan, ordea, ez zaio iruditu pandemiak aldaketa iraultzailerik ekarri duenik. Covid krisiak salbuespen egoerarantz doan joera autoritario horretan sakondu besterik ez du egin, bere hitzetan.

Dena den, covid-ak ere eragin kurioso bat izan duela azpimarratu zuen: osasun krisi honetan, eskuin erradikala ez da hautagai zilegi eta fidagarritzat hartzen politikaren biraketa biopolitikoa kudeatzeko. Salviniren kasua aipatu adibidetzat: barne saileko ministroa zela ospearen aparretan zebilen, baina pandemiak sortu zuen elkartasun olatuak eta elkarlaguntza giroak zulora bota zuen.

“Eskuin muturraren asmoa nazio-komunitatearen birsorkuntza da, homogeneotasun etniko eta arraziala duen komunitate imajinario baten birsorkuntza. Baina definizio hori ez da nahikoa gaur egungo eskuin muturra faxismo klasikoarekin lotzeko. Beste ezaugarri batzuk behar ditu horretarako: indarkeriaren kultura/praktika ekintza lehenetsi gisa, antikomunismo militantea, demokraziaren suntsiketa (ezin da erregimen faxistetaz hitz egin ez badago suntsipenik; eskuin muturrak ez du demokraziarekin apurtu nahi, neoliberalismo autoritarioan eroso dabil), dimentsio utopikoa (faxismoaren etorkizunari buruzko ideia ez du gaur egungo eskuin muturrak), eta eliteekin harremana (faxismoa ez zen inoiz boterera iritsi eliteen babesik gabe).”

Halaxe biluztu zuen Traversok egungo eskuin erradikala, faxismo historikoaren ezaugarriak gogora ekarriz egungo eskuin muturraren mugak agerian utzi zituen. Muga horiek Capitoliaren erasoarekin argitu zituen. “Faxismoa arrisku bat da, bai, mehatxu bat, baina Capitolioaren erasoa ez zen estatu kolpe bat izan. Trumpek ez du alternatibarik. Trump ez da inoiz boterera iritsiko talde supremazista batzuen lider bezala. Trumpek modu bakarra du boterera iristeko: alderdi errepublikanoaren hautagai gisa. Egia da orain 5 urte ez zirela milizia sopremazista hauek existitzen, eta Trumpen aginte pean sortzen hoan direla. Baina, hau ez da izan indarkeriaren monopolioaren krisi bat (aurreko mendeko 20. hamarkadan izan zen moduan), AEBetan edonork armak izateko eskubidea bermatzen duen kultura juridikoak eragindako krisia baizik. Aurreko mendean faxistak boterera iritsi eta berehara eraisten zuten demokrazia. Trumpek, ordea, lau urte boterean egin ondoren, hauteskundeak irabazi dituela esaten du soilik. Bidenek iruzurra egin duela.”

Horrek guztiak eramaten du Enzo postfaxismoaz hitz egitera. Alde batetik kronologikoki faxismoaren ondoren datorrelako, eta bestetik politikoki beste konfigurazio bat duelako; beste gauza bat dira, inork ez du faxismoaren herentzia aldarrikatzen (salbuespen batzuk kenduta). Aldaketa bat dago. “Ideologikoki eboluzio bat eman da (gaur egungo eskuin erradikelako buruak ez dira ideologoak), eta egungo eskuin muturra ezin da antifaxismo klasikoaren lexikoarekin borrokatu.”

Faxismo klasikoaren eta egungo eskuin erradikalaren arteko aldea

Irakasle italiarrak aipatu zuen lehen desberdintasuna faxismo klasikoak dimentsio utopiko handia zuela izan zen. Liberalismo eta sozialismoaren arteko hirugarren bidea zen. Horrek gizon berriaren ideia moldeatzen zuen, estetika faxista bat; birsortze nazionala masa mugimenduaren bidez lortutako arraza birsortze gisa ulertzen zen; majinario kolektiboa lantzera eramaten zuen.

Oraingo eskuinerradikalak, ordea, atzerakoiak dira, ez dute utopiaren ortzimuga. Zer bilatzen dute? Mugen zainketa, moneta nazionalaren defentsa, protekzionismoa, balore tradizionalen babesa, europa judeokristauaren defentsa, AEB zuriaren defentsa… Berez, hauek ezkortasun kulturalaren eta beldurraren aurrean eraikitako proposamen kultural eta politikoak besterik ez dira. Ez du zeirkusirik faxismoak zuen proiektu iraultzailearekin. Ez dute etorkizunaz hitz egiten. Desagertu denaz hitz egiten dute soilik, berreskuratu nahi dutenaz.

Traversok orainkeria deitzen dio horri (presentismo esan zuen: régimen de historicidad presentista). Orainkerianbizi garela dio, eta orainkeri honetan biltzen ditugula lehenaldia eta etorkizuna ere. “Hori oztopo handia da eskuin erradikala faxismo berri bezala garatu ahal izateko.” Dena den, etorkizunera proiektatzeko ezintasun bera egotzi dio historialariak ezker erradikalari ere.

Eskuin muturra beldurrean eta kontserbadurismoan oinarritzen da. Ez du jada mundua zibilizatzeko misiorik. Ez du mundua konkistatu nahi, garai batean bezala, kontserbadorea da, bere mugetan gotortu nahi du, islamismotik, Hegoaldekoen inbasiotik babesteko… Egungo eskuin muturraren logika ez da konkista-logika bat, atzera egiteko eta erretiratzeko logika bat baizik.”

Eta amaitzeko, faxismo klasikoarekin desberdintzen duen beste gauza bat da eskuin muturrak langile klasearekin duen harremana. Soldata apalenak dituztenekin, prekarioenekin, langile esplotatuenekin, heziketa maila baxuena dutenekin… Historikoki faxismoak ez zuen inoiz hegemoniarik lortu langile klasearen artean. Beti izan zen langile klasearen etsaia, langile klaseak kontzientzia politikoa zuelako, praktika politikoa zuelako, kolektibo baten parte zelako,… Langile klaseak faxismoa borrokatu zuen beti.

Faxismo klasikoa burgesia txikiak osatzen zuen, intelektuen arteko geruza prekarioek, eta eliteen babesa zuten (eliteak ez du faxismoa sortzen baina bere babesa ezinbestekoa da faxismoaren garaipenerako).

Eta hau bai da larria: egungo eskuin muturrak herri xehearen hizkuntza bera erabiltzen du orain. Langile klasea konkista eremu bat da orain eskuin erradikalarentzat. Nola gertatu zaigu hori? Ezker erradikalak ez direlako gai izan eskuin muturraren sarrera hori ekiditeko.

Adi beraz. Eskuin muturra ez da garai bateko faxismoa. Ezaugarri desberdinak ditu, eta ezagutu ditugu zeintzuk diren bien arteko aldeak. Neoliberalismoak ekarri gaituen egoera zail honek eragindako beldurrean oinarritutako atzerako mugimendua da, langile klasearen barnean ere zabaltzen ari dena, eta joera autoritarioak gero eta errazago onartzera eramaten gaituena.

Egungo eskuin muturra ez da 30. hamarkadako faxismo hura, baina ez dakit eskuin muturrak baliatzen duen askatasunari diogun beldurra ez ote den Eric Frommek garai hartan idatzi zuen berbera…

Bizitzeko lan egin ala lan egiteko bizi?

Bata zein bestea aukeratu, beti irrikatuko ditugu lan ordu atseginak. Zail jartzen digute, ordea.

45181869464_86d435eec6_z

Motibazioa, komunikazioa, adimen emozionala, lidergoa, ekintzailetza, mindfulness, coaching… Gosaria gerentearekin, familian patinatzera enpresarekin, talde dinamikak hotel atseginetan, enpresa lasterketak… Langileen partaidetza, gardentasuna, erreferendumak… Enpresa kultura berriaz ari dira patronalak, legebiltzarrak, gobernuak eta guruak. Best-seller bihurtu dira autolaguntzako liburuak. Zentzu komun berria ekarri digu neoliberalismoak.

Aldaketa da normaltasun berria. Berrikuntza, etengabea. Malgutasuna, ezinbestean. Ezagutzaren ekonomia, 4.0 industria, etorkizun hurbilean. Langile berriek erronkak bilatzen dituzte, ametsak, askatasuna. Errutinak azkura ematen die, alde batetik bestera ibili nahi dute. Horra diskurtsoa, baina, errealitatea?

Bilboko NH eta Barceló hoteletako gela garbitzaileek 2,5 euro kobratzen zuten garbitutako gela bakoitzeko. Justu iristen dira hilean 800 euro irabaztera. Hilabetetik gora eman dute greban. Abenduaren 18an egoera hau nabarmen hobetu duen akordioak lortu zituzten.

Gipuzkoako komisaria eta epaitegietako garbitzaileek %7-13 arteko soldata arrakala dute kale garbitzaileekiko. 2018ko irailaren 19tik dira greban.

Berrikuntzaren eredutzat saltzen den Donostiako Tabakaleran, Ubik liburutegiko bitartekarien soldatak (goi mailako ikasketekin, hainbat hizkuntza menperatuta, ezagutzaren ekonomian lan eginda), ez dira 1.000 eurora iristen. Gainera larunbata eta igandetan lan egin behar dute, ordutegi itogarriak dituzte eta ezin dute opor egunik hartu. 2018ko abenduaren 22tik daramate greban.

Eta enpresa kultura berria?

Ah, bai, langile hauek azpikontratatuak eta externalizatuak dira… hain justu, langileak prekarietate gordinean itota, administrazio publikoek eta enpresek dirua aurreztu eta irabazteko, hurrenez hurren.

Partaidetza, gardentasuna, komunikazioa, motibazioa… beste langile batzuentzat dago pentsatuta. Gasteizko DHL-Mercedesekoentzat, esaterako. Bertan, 2013an enpresa kultura berria ezartzen hasi zirenetik, gertatutakoa kontatu du Jon Las Heras EHUko ikertzaileak Manu Robles-Arangiz Institutuak argitaratu duen dokumentuan. Merezi du irakurtzeak. Dena den, eta Jon Las Herasen lanaren spoilerrik egin gabe, esan dezakegu neoliberalismoak ekarri duen diskurtso ederrak errealitate latza ezkutatzen duela, baita enpresa kultura berria ezarri duten enpresetan ere.

Zuzendariek ardura eta askatasuna ematen diete langileei: bezeroekin guztiz konprometitzeko askatasuna. Horra, barne kontrol berria. Horra, autoesplotazioa. Horra, dedikazioa eta lan orduak biderkatzeko modua. Horra, bizitzaren inbasioa. Antsietatea, medikazioa eta meditazioa: zergatik, zertarako eta zeinentzako ari naiz bizitza galtzen?

“Hizkuntza, generoa, klasea eta jatorria elkargunean” argitalpenari iruzkintxoa

JakinOrain hilabete batzuk Beltzak eta euskara posta idatzi nuen, euskalgintza eta feminismoa uztartzeko Lorea Agirre eta Idurre Eskisabel egiten ari diren lan beharrezko eta ezin interesgarriagoak sortzen zidan kezka bat plazaratzeko. Loreak “Euskara, generoa, jatorria eta klasea gurutzatzen diren lekua” uda ikastarora gonbidatu ninduen, bertan gaia jorratu behar baitzen, baina berandu ibili nintzen: webean sartu nintzenerako ez zen lekurik. Zorionez. Ikastaro horietan jorratutakoak Jakin aldizkariak bildu ditu, zorionez.

Irakurri beharreko lan gomendagarri honek galdera egokiak egiten ditu: “hizkuntza, generoa, klasea, jatorria non, noiz eta nola gurutzatzen dira? Non gertatzen dira menderakuntzak? Nork menderatzen du nor? Non?” (14 orr).

Goraipatzekoa da feminismoak, zintzotasunez, norberaren gabezien eta mugen jakitun, deszentratzeko duen gaitasuna eta botere harremanak erreproduzitzeko erak (baita inkonzienteak ere) autokritikoki bilatu eta azaleratzeko egiten duen lana. Jakin-en argitalpen hau lan horren beste erakusgarri bat da. Zein garrantzitsua den deszentratze hori; norbere buruaz galdera deserosoak egitea, norberaren pribilegioez kontziente izatea, konturatu gabe bada ere, besteak menderatzeko izan dezakegun joeraz arduratzea…

Arrazoi dute Idurrek eta Loreak diotenean: “hizkuntza nor izatearen parte da, generoa, klasea, jatorria diren heinean, eta horiek justizia sozialaren eta demokraziaren parametroetan jokatzen diren hein berean jokatzen da euskara. Justizia soziala eta demokrazia” (33 orr).

Gainera “hizkuntza minorizatuak harremanen gaineko begirada ez hegemoniko bat ematen digu” (27 orr), eraldaketarako lagungarria izan daitekeena. Eta Suzanne Romaineren aipu bat dakarte orrialde berean: “pobretuak dira hizkuntza gutxiagotu gehienak hitz egiten dituztenak”.

Esango didate, zapaldumetroa ez dela erabili behar (22 orr), baina Amelia Barquinek dioen moduan: “euskararen hiztunak klase ertainean kokatzen dira nagusiki. (…) Euskara hizkuntza minorizatua da, baina ikasteak eta erabiltzeak, zorionez, ez dakar beste minorizazio batean ingresatzea, kontrakoa baizik.” (123 orr).

Nire ustez ariketa ona da zapaldumetroarena. Esan nahi dut, ona da nire buruari galdetzea: nik gai jakin batean aurrera egiteko borrokan, zapaltzen ari ote naiz beste arrazoi bategatik zapalduta dagoen norbait? Ariketa ona dela iruditzen zait, Mari Luz Estebanek dioen moduan “aliantzak eta elkarrelikadurak ez (bait) dira sortzen borondate eta pentsamendu inuzentetik, baizik eta kanpo eta barne ezberdintasunak, kanpo eta barne gatazkak ikusgarri egiten eta aitortzen dituen jarrera irmo batetik. Halaxe, erabiltzen ari garen kategorien aurrean zuhur jokatu behar dugu” (47 orr).

Estebanek dioen ildo horretan doa Idurre eta Lorea egiten ari diren lana, nire ustez: kanpo eta barne gatazkak ikusgarri egiten, galderak planteatzen, erantzunak modu ausart eta irekian bilatzen. Benetan eskertzekoa da.

Iruzkin honek ekarpentxo bat gehiago besterik ez du izan nahi bilaketa horretan, Beltzak eta euskara postan azaldu nuen kezkak hor baitarrai. Estebanek ere bere artikuluan dio “maketo” hitz zaharrari buruz ari dela: “nago bere atzean dagoen ideologia arrazista eta klasista ez dela guztiz desagertu, nahiz eta aldaera berriak eta politikoki zuzenak hartu XXI. mendean” (38 orr). “Etnia-arrazari dagokionez feminista abertzaleek haien aldarrikapenak aldagai horren gainean eratu arren, ‘euskal nazioari’ aplikatu zaio gehienbat. Beraz, esango nuke, arrazoi ezberdinak tarteko, enpleguaren beheko postuetan eta gizartearen ertzetan dauden emakumeak feminismotik umezurtzago utzi ditugula” (39 orr). Beste horrenbeste esan beharko genuke ere ekologismoaz, sindikalismoaz, euskalgintzaz… baina feminismoak hori esateko zintzotasuna eta ausardia dauka, badakielako, besteak beste, errealitate hori azaleratu gabe ez dela izango nahi duen subjektu eraldatzailea.

Bada, alarmatxo bat piztu zitzaidan nire baitan Idurre eta Lorearen artikuluan esaldi hau irakurtzean: “Gu zuri garen heinean, beltz baten aurrean pribilegiodun gara, baina beltz hori gaztelaniadun den heinean, pribilegiodun da euskal hiztunaren aurrean” (21 orr). Barquinek erantzuten dio, nire ustez, esaldi horri: “hiritar horiek euskaraz ez jakiteak esan nahi duela beste desbantaila bat gehituko zaiela jada dauzkatenei” (117 orr), aurreraxeago euskara-whashing-a existitu daitekeelako kezka azaltzen du, gainera, “alegia, euskararen defentsaren izenean, jatorriaren aniztasuna arbuiatzen da, eta norberaren klase sozialekoekin elkartzeko estrategia bihurtzen da?” (118 orr).

Berriro diot: badakit Loreak eta Idurrek esaldi hori ez dutela zentzu horretan esaten, baina zentzu horretan erabilia izan daiteke ere.

Horretaz gain, ez nuke esango beltza pribilegiodun bat denik euskal hiztunaren aurrean, normalean, gaztelania bere bigarren hizkuntza izango baita, gure kasuan bezala (edo hirugarrena, edo laugarrena…). Are, seguruenik guk beraiek baina hobe menderatuko dugu gaztelania. Eta ez ahaztu, Hegoamerikarrez ari bagara bederen, guri hizkuntza inposatu digun inperio espainiar berberak inposatu ziela hizkuntza haiei, beraien hizkunza propioak deuseztatuz.

Barkamen eske, #155ariEZ manifestazioaren arrakastagatik

155ariEZmanifa

Zapore mingotsa utzi dit azaroak 4ko Bilboko manifestazioaren biharamunak. 155. artikulua salatzeko manifestazio arrakastatsua egin, eta zertaz hitz egin zen astelehenean? Euskal Herria ez da Katalunia.

Hemen ez ditugu hango hedabide publikoak. Ez galtzeko modukoa da astehenean Radio Euskadiko Ganbara saioko kazetariak Gure Esku Dagoko Zelai Nikolasi egin zion galdeketa (2h20min-tik aurrera hasten da). Ez da zaila Zelai itsutzen duen foko zuri bat imajinatzea bere aurpegi aurrean. Ikaragarria.

Han milioka pertsona mobilizatu dituzte hainbat urteetan zehar kristaltxo bat ere apurtu gabe. Hemen larunbateko manifa ostean pintaketak agertu dira hainbat batzokietan. Urrun daukagu, oraindik, Kataluniako kultura ez biolentoa.

Prozesuaren motorra diren hango mugimendu sozialak ez dira hemengoak. Larunbateko manifestaziora EAJ ez dator, eta Gure Esku Dagok egiten du autokritika. Hedabideak ikusita, badirudi Gure Eskuren errua dela EAJk manifan ez parte hartu izana. Aizue, EAJ erabakitzeko eskubidea duen alderdi autonomo bat da, eta egokiena iruditzen zaiena egiten dute. Hori ez dago gure esku, ez dago Gure Eskuren esku.

155. artikuluaren aurrean GEDek uste du Euskal Herrian mobilizatu egin behar garela. EAJk uste du ezetz. Zer egingo luke Kataluniako mugimendu sozialak? Manifestazioaren arrakasta hauspotu eta alderdi abertzale batek ez parte hartu izana tristuraz azpimarratu, akaso deitoratu, are kritikatu, agian.

Hemen, ordea, autokritika da egiten dena, “ez dugulako asmatu EAJ erakartzen”. Autoflajelazioa; beste harri bat gehiago motxilara. Ia ia, mobilizazioaren arrakastagatik barkamen eske gabiltza… Baina, zer gertatu da, benetan?

Nik, hemen, nire ikuspegia emango dut. Ea jende gehiagok parte hartuta, pasa dena ahalik eta modu zintzoenean deskribatzea lortzen dugun:

Urriaren 24ko astea da. 155. artikulua etortzear, eraso larria demokraziari, gure aurka ere erabil daitekeena. Erantzun ahalik eta zabalena prestatzeko beharra, bilera (EAJ ez dator eta dio manifestazioan ez duela parte hartuko) eta prentsaurrekoa urriaren 26rako aurreikusten da, Puigdemontek DUIa aldarrikatuko duen eguna (printzipioz). El Correo-ko albiste honekin esnatzen gara 26 hartan.

OlatzBarriuso

Eta ondoren dator EAJ manifara ez atortzeko arrazoia azaltzen duen albistea: Puigdemontek DUIa aldarrikatu ordez hauteskundeak deitzeko lanean dabiltza jo eta su Urkullu eta Ortuzar. Osteguneko prentsaurrekoa bertan behera utzi eta astelehenera pasatzen da, ostiral hartan bertan DUIa eta 155.a baitatoz.

Gauzak horrela, normala denez, manifestazioaren deitzaileek adierazpen bat adosten dute, manifestaziora joango direnek partekatzen dutena idatzita; ez, etorriko ez direnei gustatuko ez zaien zerbait jartzeko beldurrez idatzita.

Beti esan izan da zentsura eraginkorra dela, baina askoz gehiago mugatzen gaitu autozentsurak, aurrera egitea galarazteraino.

Saiatu ginen ahalik eta manifestazio zabalena egiten, ezin dugu inor behartu parte hartzera, ordea. Ginenon artean gauzak ahalik eta egokien egiten saiatu ginen, eta emaitza oso ona lortu genuen, aurreko bi manifestazioetan baina jende gehiago bildu baikinen Bilbon. Zorionak manifestazioko deitzaileei, bene-benetan!

Estatu konfederala ala akordioa

IbarretxeMaragall

Guztiok bizi nahi dugu lasai, besteekin ongi konponduz, liskarrik gabe, elkar errespetatuz. Elkarrizketa, adostasuna, akordioa, bakea, aldebikotasuna… nik ere nahi nituzke. Nork ez?

Baina jendea gosez hiltzen da, armaz, erraz senda daitezkeen gaixotasunez. Jendea kalean bizi da, mehatxupean, beldurrez, ihes egitera behartua dago. Jendea ez da hilabete amaierara iristen, esklabo da, beste batzuentzat lan egitera behartua dago miseria baten truke, askotan ezeren truke. Hilabeteko kontratuak, egun batekoak, bi ordukoak. Eskubide bat bestearen atzetik urratzen da. Oinarrizko eskubideak, sozialak, zibilak, politikoak. Desberdintasunak handitzen ari dira, demokratzia pobretzen.

Basoa erdi betea edo erdi hutsik ikus daiteke. Batzuetan alde onei erreparatzen diegu, besteetan txarra paratzen zaigu mutur aurrean. Dena den, berdin jarraitzea erabakitzen dugu, bakearen izenean, bizitza gehiago ez konplikatzearren. Hobe gauzak bere horretan uztea, izan ere, zailtasunetan eta liskarretan sartuta ere, zer lortuko dugu? Erdi ongi edo erdi gaizki egonda ere, hobe lasai, ezaguna zaigun egoera batean; zertarako sartu nola amaituko diren ezin asma dezakegun abentura utopikoetan?

Esango nuke gehienak hor kokatzen garela; arruntena dela gure ezin egonak eta hausturak barnean gorde eta egunerokoarekin jarraitzea iskanbilarik ez sortzearren. Zenbaitetan, ordea, zerbait gertatzen zaigu, aktibatu egiten gara ez dakigu nola, eta bapatean espero ez genuen borroka batean aurkitzen gara, korronte ezezagun batek bultzatuta. Katalunia da adibide bat.

Euskal Herrian, ordea, ez gaude puntu horretan. Aukera egon liteke, dena den, inflexio puntu batean sartzeko, Kataluniak eraginda. Kontua da batzuek inflexio puntu horri heldu nahi diotela kosta ala kosta eta beste batzuk, aldiz, ahalak eta bi egiten ari direla aukera hori uxatzeko.

Arre ala so honetan etorri da Urkullu Lehendakariaren Estatu konfederalaren proposamena. Aldebikotasuna eta akordioa Espainiarekin, Estatu konfederala ortzimugan. Eta Egibarrek argitu digu zer den Estatu konfederala: Europar Batasuna da adibide bat.

Gadera da: Ibarretxek 2004ean proposatu zuena ez al zen gauza bera? Eusko legebiltzarrak gehiengo osoz onartu zuen erabakitze eskubidea jasotzen zuen Estatutu berria, eta Kongresuan ez zioten eztabaidarako ere atea zabaldu. Estatuan nazio politiko bakarra dago, eta berak soilik du erabakitzeko eskubidea. Garaian esaten zen Estatutu berriak ez zuela kontsentsu nahikorik lortu EAEn, PSEren adostasunarekin etorri balitz desberdina zitekeela; Kataluniara begiratzeko, haiek ari zirela Estatutu proposamena ongi josten.

Halaxe zen, 2005ean Kataluniako parlamentuan %89ko babesa jaso zuen tripartitoaren estatutu proposamenak. Kataluniako PP bakarrik azaldu zen kontra. Zapaterok esana zuen Kataluniak onartzen zuen estatutua bere horretan onartuko zuela. Baina ez. Madrilen ezinezkoa zen estatutu hori zetorren moduan onartzea (Katalunia nazioa da zioen estatutuak) eta Artur Masek Zapaterorekin akordioa lortu zuen Katalanek onartutako estatutua desitxuratuz (nazio hitza sinboliko bihurtzen zuen) sekretupean egindako bilera batean.

Estatutu desitxuratu hura 2006an onartu zen Kongresuan gehiengo osoz, eta ondoren Katalunian erreferendumean herritarrek baietza eman zioten, parte hartze eskasarekin eta atsekabe puntu batekin.

Ulertu nahi dut hau dela estatutu berriaren bidea elkarrizketa, aldebikotasuna, akordioa eta legea (Konstituzioa) errespetatuz egitea. Ez? Hau da, estatutu berritik nazio hitza eta erabakitze eskubidea kendu behar da Kongresuak gehiengoz onartu eta aurrera egin dezan. Berdin du Katalunian, zein Euskadin, zer kontsentsu lortzen duen.

Gauzak horrela eta konstituzioa errespetatuz, Kongresuko oniritziarekin eta Kataluniarrek erreferendumean emandako baietzarekin estatutu horrek aurrera egin beharko luke, ezta? Bada ez. PPk Auzitegi Kontsituzionalera jo zuen estatutu horren aurka, eta Konstituzionalak, bide legal guztiak egin zituen estatutu desitxuratu hura are gehiago desitxuratu zuen 2010ean artikulu batzuk antikonstituzionalak zirela ebatziz eta baliorik gabe utziz. Hortik dator, hein handi batean, gaur egun Katalunian bizi dena.

Beraz, ikusi dugu Espainian aldebikotasunak, elkarrizketak, akordioak eta bidea konstituzioak markatzen duen moduan egiteak nora daraman. Ezinezkoa da erabakitze eskubidea jasotzen duen estatutu bat aurrera ateratzea bide horretatik. Ibarretxeren saiakerak erakutsi zuen. Kataluniak egin zuen bideak are gehiago. Espainia ez da Britainia Handia. Espainia ez da Kanada. Nahi genuke, baina ez da, azken hamarkadak ezin argiago erakutsi digun moduan (aurretik konbentzituta ez baginen!).

Hortaz, Espainian Estatu konfederala aldebikotasunez eta adostasunez lortzea oximoron bat da, zirkuluaren koadratura. Bata ala bestea, ezin dira biak elkarrekin eman. Kontu da proposamen hori eginda zer bilatzen duen Urkulluk: aldebikotasuna eta adostasuna Madrilekin, gauzek bere horretan jarrai dezaten, ala Estatu konfederala, Kataluniak bultzatuta, hemen aldaketa prozesu batean abia gaitezen.

Esango nuke Lehendakariak berak erabili zuen esaldiak argitzen duela kontua, “en el horizonte de un estado federal” esan baitzuen. Ortzimuga ezin da inoiz harrapatu, gerturatu ahala ihes egiten du.

Maltzaga hil da, gora Maltzaga!

ehburujabe-368x339“Estatutua hil da” esan genuen Gernikan 1997an. Estatutuaren kontra geunden? Ez. Estatutuak tresna baliagarria izateari utzi zion? Ez. Orduan, zergatik esan genuen hilda zegoela? Espainiako estatuak erabaki zuelako, aldebakartasunez, estatutua ez zela beteko, ez bizitza honetan, ez eta hurrengoan ere. Guk aldebiko prozesu bat nahi genuen, eta nahi dugu, baina Madrilek ez.

20 urte joan dira inflexio puntu bat izan zen ekitaldi hartatik; ez alferrik. Estatuak orduan esan genuena berretsi besterik ez du egin; EAEn gehiengo osoz onartu zen estatutu berriaren proposamena baztertuz, Kataluniako legebiltzarrean ia aho batez onartu zen estatutu berria mesprezatuz, EAEn zein Nafarroan gehiengoz onartzen diren legeak aldebakartasunez balio gabe utziz… Ez dugu ikusten Espainian Euskal Herriko, zein Kataluniako, auzia modu demokratikoan eta aldebikotasunez konpontzeko aukerarik, guk hala nahi izanda ere: indar-harreman kontua da.

Euskal Herrian prozesu demokratikoa martxan jarri nahi badugu, indar metaketa prozesu bat abiatu beharko dugu; prozesu mobilizatzaile bat, helburu zehatz eta partekatuekin, zeinaren bidez iritsi behar dugun Estatua negoziatzera behartzera, eta ezezkoan tematzen bada, independentzia aldebakartasunez aldarrikatzera, Katalunia egiten ari den moduan.

Bide horretan, uste genuen, behin ETAk borroka armatua utzita, bi familia abertzale nagusiak gai izango zirela burujabetza prozesua abian jarriko zuen estrategia minimo bat adosteko. Ez zen horrela izan, eta denbora gelditu egin da.

EAJk, egun, ez du halako prozesu bat abian jartzeko asmorik, gogorik. Bere aurpegi soberanista lozorroan gordeta, hauteskunde emaitza bikainak lortu ditu; kaleetan ez du jendetzarik topatzen burujabetza prozesua aldarrikatuz; eta Kataluniara begiratzen duenean, bere alderdi anaiaren gainbehera ikusita, “abentura soberanistetan” sartzeko tentazio oro uxatzen zaio.

EH-Bildu saiatzen da, bai; ez da eskaintza faltagatik izango: akordio proposamen bat hemen, beste akordio proposamen bat han, EAJ erakarri nahian, bere zenbait helbururi uko egiteko prestutasuna erakutsiz, akordioren batean esplizituki uko eginez, balizko burujabetza prozesu bat martxan jartzeko esperantzarekin, Maltzaga abiapuntu bakarra bailitzan. Eta halaxe gaude, geldirik, Maltzagako geltokian, zain.

Argi dago: Gernikako ekitalditik 20 urte beteko diren honetan, beste inflexio puntu bat behar dugu. Gernikan “Estatutua hil da” esan genuen; oraingoan “Maltzaga hil da” esan genezake. Maltzagaren kontra gaude? Ez. Maltzagak tresna baliagarria izateari utzi dio? Ez. Orduan, zergatik diogu hilda dagoela? EAJk azken hamarkadan argi utzi duelako ez duela burujabetza prozesu bat abiatzeko inolako asmorik. Estatutuaren heriotzatik Lizarra-Garazi etorri zen. Orain galdera da: Maltzaga ondoren, zer?

Azken hamarkadan agerian gelditu da geure bizitzan eragin kaltegarria duten erabakiak hartzen ari direla, gero eta urrunago, gero eta jende gutxiagok. Burujabetza egunez egun, urtez urte, galtzen gabiltza arlo guztietan, eta multinazionalen mesedetan desberdintasunak, prekarietatea, pobrezia eta sufrimendua zabaltzen ari dira. Inor gutxik jarriko du hau ezbaian.

Dena den, batzuk diote hau dela dagoena, ezin dela besterik egin, sakrifizioak ezinbestekoak direla, austeritate politikak zintzo-zintzo eta liskarrik gabe onartuta, gauzak bere onera itzuliko direla. Esan genezake gauzak diren bezela mantentzearen aldekoak direla hauek.

Beste batzuk, ordea, aldaketaren aldekoak gara. Diogu gauzak beste modu batera egin daitezkeela, geure bizitzetan burujabetza berreskuratu behar dugula, eta Europatik datozen erabaki politikoei entzungor eginez, guri komeni zaizkigun erabakiak hartzen joan gaitezkeela.

Eliteak kezkatuta daude azken aldian aldaketaren aldekoak gailentzen ari direlako. Populista ezizena jarri diete, eta zaku berean sartu dituzte Eskozia, Brexit, Le Pen, Podemos, Katalunia eta Trump, tranpa beraiek eginez. Aldaketa nahi dugunok burujabetza berreskuratzearen alde gaude, baina bi burujabetza mota daude:

  1. Izuan, autoritatean, seguritatean, arrazakerian, desberdintasunean, erresistentzian oinarritutako burujabetza kontserbadorea, atzera bueltatu nahi lukeena, ezer ez aldatzeko.
  2. Demokrazian, parte-hartzean, aniztasunean, parekidetasunean, iraunkortasunean, itxaropenean oinarritutako burujabetza sozial eraldatzailea, herri berria, bizitza berriak eraikitzeko.

Bizi ditugun garai interesgarri hauetan, arazoa politika neoliberala da (jarraitasuna aldarrikatzea arazoan sakontzea da). Aldaketa autoritarioa ez da soluzioa, arriskua baizik (bizitzaren kontrakoa; Le Pen, Trump…). Arazoarentzako irtenbidea eta eskuin muturraren arriskuarentzako antidotoa aldaketa demokratikoa da, burujabetza sozialean oinarritua. Hain justu, hau aldarrikatzen dugu gehiengo sindikalak, mugimendu feministak eta ekologistak, aniztasunaren eta errefuxiatuen aldeko mugimenduek, ekonomia sozial eraldatzaileak, inklusioaren eta giza eskubideen aldekoek, ezkerreko alderdi eta mugimendu politikoek…

Hortaz, “Maltzaga ondoren, zer?” galderari, hala erantzungo nioke nik: burujabetza sozial eraldatzailea aldebakartasunez eraikitzen joan, indarra metatzen joateko, aldaketa nahi dugun mugimendu sindikal, sozial eta politikoen artean bide-orria adostuta.

Martxan jarri. Korrontea sortu. Denborarekin, agian, korronte horrek indar nahikoa hartuko du, eta orduan, beharbada, Maltzaga berpiztu egingo da, Katalunian bezala. Nork daki, ez gara igarleak. Garrantzitsuena, orain, prest gaudenak abian jartzea da.

Kontu handiz ibiltzeko garaiak

dantzaleku

Saiatuko naiz kontua ongi azaltzen. Ez da erraza. Oso onak dira. Zaila da kontatu nahi dudana zuri helarazteko modua aurkitzea, badakit, dantzalekuan ondokoarekin hitz egitea bezain zaila. Musika pintxatzen duen DJ-a, gainera, beraiena da: musika erraza, itsaskorra, bolumena topera, eta jende guztia dantzan. Begirada batekin, keinu batekin ulertuko bagina, ederra litzateke, baina ez da kasua: hitzak behar ditut. Garrasika has ninteke, baina orduan jende gutxiagorengana helduko nintzateke. Oihuka xehetasunak galtzen dira, eta esan nahi dudanak fintasuna eskatzen du. Esfortzua egingo dut, dena den, egin nahi dutena oso larria delako. Esango didazu amaitzen duzunean merezi izan duen edo ez.

Enpresa kultura berriaz hitz egiten dute; langileen parte hartzeaz; proiektu amankomunetaz. Nork ez du enpresa kultura berria nahi! Nork ez du langileen partaidetza sustatu nahi! Nork ez du proiektu amankomun batean parte hartu nahi! Eta ezagutzaren ekonomiaz, ekintzailetzaz, teknologiaz, lehiakortasunaz, berrikuntzaz, aldaketa etengabeaz. Eta sindikatuak traba direla. Noiz ez dira traba izan?

Sindikatuek, sortu zirenetik, gogorarazten diote kapitalari, “aizu, gu pertsonak gara, gu ez gara erreminta hutsa, ez gara makina bat; guk duintasuna dugu, eta kolektiboki antolatzeko gaitasuna, zure itsukeriari mugak jartzeko, gizatasuna mozkinen gainetik ezartzeko”. Enpresa medio bat da, bizitza helburu.

Hortaz, gure buruari egin behar diogun beste galdera da: zeinentzat da traba sindikatua? Zeinentzat da kaltegarria langileak kolektiboki antolatzea? Zeinentzat mesedegarria? Hau esaten dut hainbat enpresetan kultura berria ezartzeko, langileak behartzen dituztelako sindikatuei uko egitera; ukatu egiten zaie kolektiboki antolatzeko aukera.  Eta badakizu horrek zer esan nahi duen, ikastolako patioaz oroitu: baloiaren jabeak erabakitzen du penaltia izan den ala ez, gola izan den ala ez; burua makurtu beste erremediorik ez duzu jolasten jarraitu nahi izanez gero.

Beraz, enpresa kultura berri bat bai, langileen partaidetza bai, eta proiektu amankomunak bai, baina bermatuz, beti, langileak sindikatuetan kolektiboki antolatzeko aukera. Bestela, proposamenak, ustel usaina izan dezake.

Bada beste klabe garrantzitsu bat, esaten diren hitzak, politak eta ederrak, benetazkoak diren edo beste intentzio maltzurrago batzuk ezkutatzen dituzten jakiteko. Kontuan izan, langileen lan- eta bizi-baldintzak, beti, beti, langile mugimendu antolatuaren indarrak hobetu dituela. Sindikatuek, berek, kooperatibak zituzten bere garaian, indartsu zirenean. Orduan patronalak ez zuen hitz egiten langileen partaidetzaz, kultura berriaz, proiektu amankomunetaz. Orduan, Francok, agintea armaz hartu zuenean, sindikatuak debekatu eta kooperatibak itxi zituen, patronalak negozioa egiten jarraitu zuen bitartean.

Oraingoan, geure buruari egin behar diogun galdera da: proposamena nork eta noiz egiten du?. Patronalak egiten badu, langile mugimendua oso ahuduta dagoenean… zeren bila dabil benetan? Hori gutxi ez eta Eusko Jaurlaritzak berak bat egiten du proposamen pozoindun honekin, jabetu gabe (edo jabetuta) langileentzat ekar dezakeen arriskua. Kontu handiz ibiltzeko garaiak dira, oso indartsu daude eta!

Baina ez da hori guztia. Gainera Urkulluk esaten digu erralitatetik kanpo gaudela! Diot nik, Adegik Arantxa Tapia hezi duen bezala, Tapiak Urkulluri ere pasako ziola management berriko liburu sorta ederra. Guru guztiek diote enpresek aurrera egin dezaten, langileok dugun guztia bertan eman dezagun, ez diogula gure ametsei uko egin behar, kontrakoa, gure ametsak betetzeko jardun behar dugula buru-belarri lanean, gure gaitasun guztiak zukutuz, halaxe etorriko omen da benetako berrikuntza. Horixe bera egiten saiatzen gara gu sindikatuan, eta Urkullu ere horretan zebilela uste genuen. Baina ez, errealitatetik kanpo omen gaude. Ezin dugu amestu eta eraikitzen saiatu bizitza ekonomiaren zentruan jarriko duen eredu bat; langileak pertsona duin gisa tratatuko dituena, gizon eta emakumeak berdintasunean biziko diren bidezko mundu iraunkor bat helburu. Imajina dezaket Urkullu, aurreko mende amaieran Steve Jobs-i esanez “ordenagailua, telefonoa, eta argazki/bideo kamera poltsikoan eramango dugula hemendik urte batzuetara?” Edo Artur Masi esanez, Zapatorerokin estatutua ezkutuan cepillatzen ari zenean, “2017an independentzia lortzear izango zaretela?” Edo Uxue Barkosi berari ETBko aurkezle lanetan zebilenean, “Nafarroako lehendakari izango zarela?” Zatozte errealitatera!

Kontua da garrantzitsuena borondatea dela gauzak aldatzeko orduan, erabakimena. Ez da nahikoa, badakit, baina ezinbestekoa bai. Esan dezakegu bi taldetan bereiz ditzakegula gizarte eta eragileak: gauzak beste era batera egin daitezkeela sinisten dugunak, eta gauzak ezin aldatu direnez dagoena onartzera behartutak gaudela uste dutenak (edo interes ezkutu batzuk tarteko hori diotenak). Badira langile mugimendua aliatutzat duten kooperatiba eta ekintzaileak, langile klase kontzientziatik, lan eta ekintza kolektiboaz kapitalismoa gainditu nahi dutenak, ekonomia sozial eraldatzailearen eta solidarioaren inguruan adibidez. Eta badira ekintzaile eta kooperatibak, sindikatu eraldatzaileak etsaitzat jotzen dituztenak, patronalaren kontzientzia dutenak, eta sistema kapitalistan, bertan, lehiakorrak izatea (ez da gutxi) beste helbururik ez dutenak.

Guk, nola ez, lehen ereduarekin egiten dugu bat, eta dugun erronka elkarlan hori lantzen joatea da. Iazko Alternatiben Herrian hortan saiatu ginen. Jaurlaritza bigarren taldean kokatu da. Patronalaren enpresa berriaren diskurtso tranpatia bere egin du, eta bide horretan traba egiten dien sindikatuak desagerrarazi nahi ditu. Hortxe kokatu behar da uztailaren 22an “Elkarrizketa sozialeko” mahaian sinatu zuten akordioa. Diote lan erreformaren aurka daudela. Negoziazio Kolektiboa blokeatua dago patronalak ez dituelako sinatu nahi lan erreforma mugatzen saiatzen diren klausulak dituzten hitzarmenak. Hori konpontzeko erabaki dute gutxiengoan sinatzen diren hitzarmenak, erreforma mugatzeko klausula gabekoak, hau da, lan erreforma onartzen dutenak, sustatzea, langileek hauteskundeetan aukeratu dutena mespretxatuz. Hau da, gutxieneko arau demokratikoak urratzeaz gai, aurka omen dauden lan erreforma zabalduko dute Euskal Autonomi Eskidegoan.

Ez dakit jabetu diren sinatu dutenaren larritasunaz. Badirudi ezetz, hemen ezer gertatuko ez balitz bezala dabiltza guztiak. Baina kontua oso, oso larria da. Honi gehitzen badiogu enpresetan patronalaren ikuspuntuko “kultura berria” ezartzeko lana egingo dutela buru belarri, oso kontuz ibiltzeko garaiak dira. Garai larriak benetan.

Ez dakit langileok bizi dugun arriskua ongi azaltzen lortu dudan. Saiakera, behintzat, egin behar nuen. Esango didazu lortu dudan…