Nola banatzen da aberastasuna?

Gaizki; gero eta okerrago. Hori da erantzun argiena, errazena. Ez dugu guk bakarrik esaten. Thomas Pikettyk agerian utzi du “Kapitala XXI. mendean” liburuan. Nazioarteko Diru Funtsak (NDF; FMI gaztelaniaz) eta Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak (ELGE; OCDE gaztelaniaz) ere txosten bana atera berri dute gauza berbera azpimarratuz. Ez asmo berdinarekin, jakina. Batzuk gauzak aldatu nahi ditugun bitartean, besteek beren pribilejoei eutsi nahi diete.

Gu desberdintasun bidegabeek kezkatzen gaituzte eta jendearengan horrek sortzen duen minak, sufrimenduak. NDF eta ELGE larritzen dituena sistemaren egonkortasuna balantzaka hastea da. Diote gehiegizko desberdintasunek, hazkunde ekonomikoa moteltzeaz gain, jendea oldarrarazi dezaketela, liskarrak sortuz.

Edonola, guztiz frogatuta dago desberdintasunak hazten ari direla. Sinesgogorrak egongo dira ere, komenientziagatik akaso (klima aldaketarekin gertatzen den moduan), baina aberastasuna gero eta esku gutxiagotan pilatzen ari da. Intermon Oxfam-ek irudikatu zuen moduan: 62 pertsonek munduko populazioaren erdiak duen aberastasun bera dauka.

Aberastasuna, baina, zer da?

Planeta aberastasunez betea dago. Itsasoak, lur azpiak, mendiak, bailarak… aberastasunez josiak daude. Kontua da nor bereganatzen den horietaz. Hego Afrika, Zimbawe urrez eta diamantez josia zegoen. Nigeria petrolioz, Kongoko Errepublika Coltanez. Herrialde aberats pobretuak.

Jendea ere aberastasuna da. Pertsona gazte, indartsu, bizitzaz beteak aberastasuna dira. Afrika biziki aberatsa zen (eta da) zentzu honetan, baina milioika  pertsona ebatsi zituzten bertatik, urrunera eramateko: ameriketara, itsasora, esklabutzara, heriotzera.

Besarkada bat, muxu bat, irribarre bat aberastasuna dira. Sendatzea, elikatzea, hezitzea, maitatzea, zaintzea aberastasuna da. Gauza da nor bereganatzen den horretaz. Kapitalak emakumeen doako lanak sortzen duen aberastasun hau beretzat hartu du. Era berean, Hego Amerikari elkar zaintzaren eta xamurtasunaren aberastasun asko lapurtu dio Europak, bere gabeziak estaltzeko. Biziraupen hutsagatik, Hego Amerikan haur asko umezurtz gelditu dira, Europan guraso eta seme-alabak falta direlako; enpresek etxeetatik ebasten duten aberastasuna ez delako zerbitzu publikoekin ordezkatzen.

Aberastasuna da aulki bat egitea, komuna garbitzea, jertsea jostea, sardina arrantzatzea, tabakoa saltzea, paketeak garraiatzea, irakastea, pieza bat mekanizatzea, hozkailu bat muntatzea… Aberastasuna langileok sortzen dugu. Kontua da zein jabetzen den aberastasun horretaz…

Oso aberatsa da aberastasuna, eta oso gaizki banatua dago. Pikettyk, aberastasunaren banaketaz aritzean, zergetaz hitz egiten du. Baina zerga bidez ez da aberastasunaren banaketa ematen. Zerga bidez aberastasuna birbanatu egiten da. Ez dut nik zerga-politiken garrantzia gutxietsiko, inolaz ez. Azpimarratu nahi dudana da, aberastasunaren banaketa beste eremu batean ematen dela. Non, baina? Negoziazio kolektiboan.

Enpresetan langileek aberastasuna sortzen dugu. Eta nork erabakitzen du sortutako hori nola banatzen den? Zenbat doa kapitalera eta zenbat langileengana? Jakina, kapitalak ahalik eta gehien nahi du beretzat, eta langileek beste horrenbeste; interes kontrajarriak ditugu. Non ebazten da gatazka hau? Negoziazio kolektiboan, eta, indar-harremanen arabera, aberastasuna gero eta esku gutxiagotan (kapitala) edo gero eta esku gehiagotan (soldata) banatuko da.

Adibidez: EAEn BPGa biztanleko 11.118 euro zen 1993an. 2007an 30.599. Aberastasuna hirukoiztu egin zen 15 urtetan . Enplegua ere asko hazi zen (1993an 620.000 ziren soldatapekoak; 2008an 1.090.000). 1993an soldatak BPGaren %54,7 ziren; 2006an %48,3. Hau da, krisi aurretik aberastasuna hirukoiztu egin zen 15 urtetan, baina soldatapekoengana zihoan zatia 6 puntu murriztu zen.

Joera hori ez zen lokala izan, globala baizik. Horixe da neoliberalismoa, hain zuzen, aberastasunaren banaketan kapitala lehenestea guztiaren gainetik.

Aberastasunaren banaketa ematen den moduak definitzen du bizi(ko) dugun gizarte eredua. Eta, esan bezala, aberastasun banaketa hori indar-harreman kontua da. Ez inoiz ahaztu: soldata dirua baina gehiago da.

Nire auzoan: ¿eres de fuera?

Gauza bitxia gertatu zitzaidan atzo goizean. Zuri gelditu nintzen. Zer esan, zer pentsa jakin gabe. Nire auzoan bertan izan zen, etxetik metro gutxira. Munduko herrialde euskalduneneko hiri euskaldunenean. Donostian; ez Honolulun edo Ouaagadougoun.

Egia esan, goizeko 7ak ziren. Ilun zegoen, giro txarra, eta bakarrik ginen autobus geltokian. Bera eta ni. Berrogeita hama hirurogei urte inguruko emakumea. Ez dakit. Agian Donostia 2016 izango da, aste santuaren amaiera, turismoaren gailurra, bisitarientzat bizi garela… baina indarge gelditu nintzen.

Joan Mari Torrealdaik harribitxi asko utzi izan dizkigu (harribitxi bat izan da, eta da, bera, egia esan), eta Berrian egin zioten elkarrizketa batean erantzun honek arreta deitu zidan:

“Euskal mundua unibertso bat da, ez eranskin edo zatitxo bat. Osotasun bat badago hor, baina ez da ezagutzen. Orain esaten da bi kultura —erdal kultura eta euskal kultura— bizkar emanda egon direla. Ez da egia. Gu erdal kulturaren barruan ere bagaude; haiek daude gugandik aparte. Beraz, planteamendua egiten badugu era horretara, sekula ez gara iritsiko gauzak ondo analizatzera. Gure tragedia da subsumituta gaudela erdal munduan: edo euskara ez dakitelako edota euskara jakinda ere beren erreferentzia mundua kanpoan dagoelako, gure mundua ezezaguna da haientzat. Eta ezagutzen ez dutenez, gero bihurtzen da bigarren mailakoa, interesik gabea… Ezagutu ere egin gabe.”

Bada, atzo hitzok haragi bihurtu ziren.

Markesina azpian postontzitik hartu berri nuen egunkaria ari nintzen irakurtzen: Hollandek atzera egin duela, harrituta, ea lan araudiaren aldaketan egin ote zuen atzera, eta ez, konstituzio aldaketan egin omen zuela atzera… eta orduan iritsi zen galdera. Egunkarira begira zegoen, harridura aurpegiarekin. “¿Eres de fuera?” “No, soy de aquí” atera zitzaidan eta plof gelditu nintzen. “No, como he visto que estabas con esos papeles… suele haber gente de fuera por aquí, que no sabe qué autobus coger, que andan un poco perdidos… por ayudar… como hay un hotel ahí al lado…”

Lagun batek zioen moduan: bi mundu!