Tijuana in Blue talde mitikoaren Trip metal kantua etorri zait burura gaur, Hego Euskal Herriko metalean gertatzen ari denarekin jendea aluzinatzen ari dela imajinatzen baitut. Normala da, ez baita ulertzeko batere erraza:
– UGT sindikatuak lau lurraldeetako metaleko hitzarmenak sinatu ditu.
– CCOOk Nafarroako, Arabako eta Bizkaiko metaleko hitzarmenak sinatu ditu, baina Gipuzkoakoa ez duela sinatuko dio, beste hirurak baina hobekuntza gehiago jasotzen dituenean eta, nabarmen, besteak baina hobea denean.
– LABek Arabako eta Bizkaiko hitzarmenak sinatu ditu, baina Gipuzkoakoa ez omen du sinatuko.
– ELAk Nafarroako, Arabako eta Bizkaiko hitzarmenak ez ditu sinatu, baina Gipuzkoakoa sinatuko du.
– ADEGI patronalak beste hiru patronalak baina eskaintza hobea egin du, greba egunik egon gabe.
UGTren postura erraz ulertzen da, guztia sinatzen du. ELArena ere ulergarria da, hitzarmen bakarra sinatu du, hain justu, eduki onenak dituena. CCOO eta LABena, ordea, zailagoa da ulertzen. Gipuzkoako hitzarmena baina eduki kaskarragoak jasotzen dituzten hitzarmenak sinatu ondoren, nolatan ez dute sinatu nahi hau?
Datuak begiratu
Orain urte batzuk ikerketa batek zioen Euskal Herria zela Europan greba gehien egiten zen lurraldea. Berriki Estatu mailako 2022ko datuak argitaratu dira: Hego Euskal Herrian Estatu osoko greba guztien %56 egin ziren. Eta aurreko hilabetean 2023ko datuak azaldu ziren: Gipuzkoan egin diren greba egunen %88,7a ELAk deitutakoak dira (1.230 egun). LABek 154 greba egun deitu ditu.
Baina, ez zaitezte engaina. Greba egitea ez da batere erraza, ezta atsegina ere. Langileek grebara jotzen dute beste erremediorik ez dutenean. Nahi dituzten hobekuntzak lortzeko beste biderik ez dielako ematen parekoak. Greba lan baldintzak hobetzeko bide bat da, bide nagusia. Horretan zalantzarik duenak eman diezaiola begirada bat ELAk argitaratu berri duen 2022ko urtekariari. 86 garaipen azken urtean, garaipen bat lau egunetik behin. Erraz esaten da.
Gainera, greba eta garaipen horien fruituak ez dituzte soilik greben protagonistek jasotzen. Zenbaitetan, gutxitan, enpresa edo patronal batek, parean langileak grebak egin eta luzatzeko gaitasuna eta determinazioa duen sindikatu batean antolatuta daudela ohartuta, nahiago du amore eman, eta langileek onartzeko moduko eskaintza bat egin, greba abian hastea baino. Dudarik ez izan: ADEGIren erabakian Arabako eta Bizkaiko metaleko grebek eragina izan dute, Gipuzkoa eta Hego Euskal Herrian egiten diren gainerako greba guztiek eragina izan duten moduan.
Kontuz kontakizunekin
Edukiek eta datuek hori erakusten dute, baina datu eta edukiez gain kontakizunak entzungo dituzue. ELAk sektoreak abandonatu dituela. ELAk grebak egitea besterik ez duela nahi. ELAk nahita luzatzen dituela grebak, interes korporatiboengatik. ELAk ADEGIrekin aliantza duela… Eta, ui, ELAk sektoreko hitzarmena sinatu du! Ui, ELAk greba egin gabe hitzarmen bat sinatu du! Ui, baina ELAri greba luzeak interesatzen bazaizkio zergatik ez du grebarik deitu Gipuzkoako metalean? Ui, baina ELAk ADEGIrekin akordioa badu zergatik egin ditu aurten 1.230 greba egun Gipuzkoan?
Kontakizunak beharrezkoak ditugu eta, orokorrean, funtzionatzen dute. Baina, momenturen batean, gertakari batek sinistu duzun kontakizunen bat kontraesanean jartzen badizu, hau da nire gomendioa: jo eduki eta datuetara. Gauzak askoz argiago ikusten dira horrela.
Tira, gauzak dauden bezala, arazo bakarra daukagula esatea ausarkeria izan daiteke, baina oso kezkagarria zaigun eta barne-barnetik eragiten digun kontu batean zentratu nahi dut oraingoan, osasun mentalean.
Historikoki sufrimenduak esanahi eta zentzu sakon bat izan du. Zerbait gaizki zebilela aditzera ematen zigun seinale bat zen; ingurura begira jartzen gintuen, gure ondoezaren egiturazko jatorriaren bila, eta sufrimenduaren kausen bilakera hori kolektiboki borrokatzeko aktibatzen gintuen abiapuntua bihur zitekeen.
Neoliberalismoak hori goitik behera aldatu du. 1980tik aurrera sufrimenduari interpretazio berri bat ematen zaio, gure ondoeza guztiz despolitizatuz eta salerosketarako aukera bihurtuz, helburu ekonomikoen mesedetan:
– Sufrimendua jatorri indibidualekin lotu da: aldatu behar dena ez da sistema, zeu zara.
– Ongizate indibiduala kontsumismoarekin lotu da.
– Statu quo-a ezbaian jarri edo aldatu nahi duten jarrera eta sentimenduak medikalizatu egin dira.
– Sufrimendua negozio aukera bihurtu da.
Ekonomiaren aldeko osasun mentalaren ideologiak ez du soilik arlo honetako aktibitatea eraldatu, belaunaldi oso baten jarrera psikologikoa ere aldatu du. Hori da, behintzat, James Davies unibertsitateko irakasle britainiarrak “Sedados. Cómo el capitalismo moderno creó la crisis de salud mental” (2022, Capitán Swing) liburuan dioena.
Ez diozula zentzurik aurkitzen egiten duzun lanari? Pentsamendu positiboa garatzen ikasi behar duzu; tori autolaguntza liburuak. Langabezian zaudela eta ez duzula enplegurik aurkitzen? Jarrera mental desegoki hori aldatu behar duzu; psikologia positiboa landu, zuk ahal duzu! Umeak garai txar bat pasatzen ari direla eskolan? Zenbat eta gazteago diagnostikatu eta dagokien psikofarmakoak hartzen hasi, hobe…
Daviesek konparazio interesgarri bat egiten du 1980tik hona zorpetzeak eta psikofarmakoen kontsumoak izan duten joeraren artean. Biak elkarrekin gora eta gora doaz, baina, ez batak ez besteak ez dute gure bizitza hobetzen; gure gizarteak dituen egiturazko arazoak ezkutatzeko modu bat besterik ez direla dio.
“Psikofarmakoen erabilera orokortu egin da, ez seguruenak, onuragarrienak eta eraginkorrenak direlako, zerbitzu publikoek behar duten finantziaziorik ez dutelako baizik. Norabide hau neoliberalismoak inposatu du. Oso boteretsuak diren interes farmazeutiko eta psikiatrikoen enfokea gailendu da; psikofarmakoen erabilerak eta ikuspegi kognitibo konduktualak arazoa gure belarrien artean kokatu dute”.
Psikoterapiak ez zuen zertan horrelakoa izan. Ez zuen zertan pertsonen sufrimendua despolitizatu eta medikalizatu behar. Izan ere, esku onetan, psikoterapia kontzientziaziorako eta kritika soziopolitikorako baliagarria izan zitekeen. Baina ekonomiaren osasuna lehenetsi da pertsonen osasunaren gainetik.
Gure oinarrizko beharrei ez badiegu erantzuten (segurtasun fisiko eta ekonomikoa, binkulazio afektiboa, errealizazio pertsonala, lan esanguratsu bat egitea. berdintasunean oinarritutako tratua jasotzea eta errespetatua izatea) ongizate eskas bat izango dugu. Ondoez hori konpontzeko kontsumismoa baliagarria ez izateaz gain, kaltegarria ere bada, gure bizitza benetan aberastuko luketen gauzetan murgiltzetik aldentzen gaituelako.
Talde batek bere arazoen kausak zeintzuk diren ulertzen duenean eta kontzientzia hartzen duenean, ekintza sozial eta politikoa posible bihurtzen dira. Enfoke medikalizatuak, ordea, esperientzia kolektiboa disolbatzen du gure ondoeza jatorri sozial eta partekatutik atera eta ni indibidualean kokatzen diren disfuntzioetan ezarriz. Tribu politikoak diagnostikoen tribu bihurtzen dira, gaixotasun mental jakin batekin lotutako talde batekin identifikatzen hasten garelako. Gure sufrimendua politikoki desaktibatuta gelditzen da. Azpimarra ni indibidualean jartzen da, erreforma sozialean jarri ordez, eta terapia indibidualistek hori areagotu egiten dute.
Daviesen hitzetan “gaitz mental gehienek jatorri psikosozialak dituzte. Horrek ez du esan nahi gaixotasun mentalen kausa guztiak desberdinkeriara edo beste edozein faktore sozial zehatz batera murriztu ditzakegunik. Ezin da esan gure biologiak ez duela eragiten gure bizitza sozialean eta psikologikoan. Esan nahi duena da determinante sozialek leku zentrala okupatu behar dutela gure sufrimendu mentala interpretatzean eta kudeatzean. Horregatik mundua eta bertan gertatzen den guztia gure lanaren erdigunean jarri behar dugu. Horrek mentalki osasungarriak diren politika sozialak eskatzen ditu. Gure interbentzio guztiek ikuspegi soziologikoa txertatzen dutela bermatu behar dugu. Michael Marmot Erresuma Batuko osasun publikoko irakasle ilustreenetakoak dioen bezala: justizia sozialaren printzipiotan oinarritutako gizarte bat eraiki behar dugu, diru sarreren eta aberastasunaren desberdinkeriak murriztuko dituena, eta ongizatearen ekonomia bat eraikiko duena, gobernuaren estrategiaren erdigunean, interes ekonomiko itsuak ordez, ongizatea eta osasuna jarriz”.
James Daviesek Dainius Pūras psikiatra lituaniarraren hitzak azpimarratzen ditu liburuan (NBEko osasun fisiko eta mentalerako eskubidearen aldeko kontalari berezia 2014tik 2020ra) . Izan ere, psikiatrei galdetzen zaienean zer ari den kale egiten, %90ak dio arazoa baliabide falta dela. Dainius Pūrasek, ordea, dio arazo nagusia ez dela baliabide falta, gastua ongi berbideratzea baizik, ondoezaren kausa sozialak abordatzeko eta interbentzio psikologiko eta sozial eraginkorrak praktikan jartzeko.
Pūrasen hitzetan 2008tik ezarritako austeritate politikek osasun mentala okertzen duten faktoreak areagotu egin dituzte: fragmentazio soziala, desberdinkeriak eta isolamentu soziala. Gobernuek sufrimenduaren determinante sozial horien kontra egin ordez, tratamendu biomedikoak eta indibidualistak areagotzen badituzte osasun mentalean emaitza txarrak areagotu egingo dira.
Gauzak hobetzeko badu bere errezeta NBEko kontalari ohiak: sufrimenduaren sustrai sozialak abordatuko dituzten politikak, zerga sistema justuago bat, langileen sindikalizazio gehiago, prestazio sozial hobeak, babes komunitario gehiago eta desberdinkerien eta bazterketa sozialaren murrizketa. “Harremanetan zentratu behar gara, ez garunetan: jendea batu, ondoeza desmedikalizatu eta kausa sozial eta ambiental problematikoak abordatu”.
Liburua irakurrita argi gelditzen da osasun mentalaren arazoa, win-win-win estrategia bat dela kapitalarentzat: ondoeza eragiten duten baldintzak sortzeaz gain (indibidualismoa, kontsumismoa, despolitizazioa), erremedio medikalizatuekin aberastu egiten dira, eta erantzun kolektiboa lokartzearekin, ere bai. Azkenean, egia izango da arazo bakarra daukagula: kapitalismoa, bere abizen guztiekin.
“La automatización y el futuro del trabajo” (Aaron Benanav, 2020, Traficantes de Sueños) liburua irakurri berri dut, eta azken aldian digitalizazioaz irakurri dudan liburu iradokigarriena iruditu zaidanez, laburpentxo bat egitea erabaki dut. Liburuan Aaron Benanavek automatizazioaren diskurtsoa aztertzen du “etorkizun utopikoa eskaintzen baitu bizi dugun mundu distopikoan”.
Automatizazioaren teorikoek gutxiago lan egingo dugula diote, bizitzeko behar dugun edozer eskura izango dugula, denbora gehiago pasako dugula familiarekin, zaharrek aktibo jarraitzeko tramankuluak izango dituztela, ingurumena garbiago egongo dela energia berriztagarriei esker. Egileak dioenez gaur bertan lor dezakegu post-eskasiaren mundu hori horren alde borrokatzen badugu, ekoizpenaren automatizazio osoa eman gabe ere.
Automatizazioaren diskurtsoak lau proposizio ditu:
Langileak makinengatik ordezkatzen ari dira eta horrek desenplegu teknologikoa handitzen du.
Gizarte automatizaturantz goaz, zeinetan lan ia guztia makina eta ordenagailuek egingo duten.
Automatizazioak gizakia askatu beharko luke, baina pertsona gehienek bizitzeko lan egin behar duten gizarte batean bizi gara. Beraz, utopia teknologikoa amets gaizto bihur daiteke.
Hortaz, desenplegu orokorraren katastrofea saihesteko Oinarrizko Errenta Unibertsala (OEU) ezarri behar da.
Egileak lau kontra-argudio jartzen dizkie lau proposizioa hauei:
Azken hamarkadetako eskulan eskaeraren jaitsiera ez da izan salto teknologikoagatik, aldaketa tekniko horiek ekonomiaren geldialdia sakontzen ari direnean gertatu direlako baizik.
Enplegu eskaera txiki horrek masa-desenplegua eragin orde azpi-enplegu iraunkorra ekarri du.
Eliteek oso gustuko dute gaizki ordaindutako enpleguen mundu hau. Beraz, aurrerapen teknologikoek ez dute zertan OEUa bezalako soluzio teknokratikorik ekarriko automatikoki.
Oparotasunaren mundua ekoizpenaren automatizazio osoa egin gabe ere eraiki dezakegu, baina gatazka sozialaren bidez izan behar du, ez interbentzio administratibo hutsaren bitartez.
Bi automatizazio mota daude: pertsonen lana guztiz ordezkatzen duten teknologiak eta, langileak guztiz ordezkatu gabe, haien produktibitatea handitzen duten teknologiak. Noiz dago enplegua galtzeko arriskua? Ekoizpena (output-a) lan produktibitatea baina motelago hazten denean. “Nire galdera ez da ea automatizazio teknologiek enpleguak desagerraraziko ote dituzten (hala izango da), baizik eta, ea enplegu berrien sorrera enplegu desagerpen hori baina motelago joango ote den, gero eta pertsona gehiago langabe iraunkor bihurtuz.”
Historikoki teknologiak langileak produktiboagoak egin ditu, baina enpleguak ezinbesteko izaten jarraitu du. 2010eko automatizazio olatu berria hasi aurretik, industrian eman dira beste automatizazio prozesu batzuk: 30. hamarkadan, 50. hamarkadan eta 80. hamarkadan. Guztietan xaxatzen zen enpleguaren desagerpenaren mamua. Esan behar da, dena den, iraganean iragarpen horiek ez gauzatu izanak ez du esan nahi etorkizunean ere oker egongo direnik.
Egileak ez dut bat egiten automatizazioaren teorikoek enplegu galera azaltzeko ematen dute arrazoiarekin, baina “asmatu egin dute enplegu eskaera baxuan arreta jartzen”. Kapitalismo globalak ez die enplegua eskaintzen behar duten pertsona askori, langileek hazkundearen zati ñimiño bat besterik ez dute eskuratu, desberdintasunak gero eta handiagoak dira. Ekonomian zerbait gaizki joan da, eta horrek enplegu eskaera txikitzea eragin du. “Nire ustez enplegu galera ez du automatizazioak ekarri. Hamarkadak dira lan-produktibitate hazkundearen tasak, bizkortu ordez, mantsotzen ari direla,. Produktibitate hazkundearen mantsotze horrek eskulan-eskaera handitu beharko luke, baina ez da hala, beste arazo potolo bat dugulako: gainbehera luzea, geldialdia edo japonizazioa bezala ezagutzen dena. Hamarkadetako industriaren gaingaitasunak eskulanaren hazkunde-makina hil zuen, eta makina hori ordezkatuko duen alternatibarik ez da sortu. Langile gehienak okupatzen dituen zerbitzuen sektorea ez da konponbidea.
Enpleguaren desindustrializazio globala
Industriak AEBetan langile guztien %22a erabiltzen zuen 1970ean; 2017an ehuneko hori %8koa zen. Frantzian, epe berdinean, %23tik %9ra jaitsi zen langile industrialen ehunekoa. Erresuma Batuan %30etik %8ra jaitsi zen. Herrialde industrializatuenetan, ere, joera berbera izan da: Japonian %25etik %15era jaitsi da ehunekoa, eta Alemanian %29tik %17ra. Desindustrializaio hau deslokalizazioarekin lotu izan da, baina goian aipatutako herrialde bakar batean ere industriako enpleguaren pisu galerak ez du ekarri output murrizketarik. Are gehiago, industria ekoizpena (output-a) bikoiztu baino gehiago egin zen herrialdeotan 1970etik 2017ra. Ondasun gehiago ekoizten dira langile gutxiagorekin.
AEBetako lan-produktibitatea industrian 1950etik %3 igo zen urtero, batez beste. 2011tik, ordea, gauzak okertu egin ziren: 2017an enplegatutako pertsona bakoitzeko output-a 2010ean baino txikiagoa zen. Produktibitate hazkundea kolapsatu egin zen hain justu, automatizazioaren teorikoen hitzetan, azkar handitu behar zenean teknologiaren aurrerapenek bultzatuta.
Alemania eta Japonian produktibitate industrialaren hazkunde tasak nabarmen erori dira gerra ondorenetik gaur arte. Alemanian industria-produktibitatea %6,3 hazten zen urtero 50. eta 60. hamarkadetan. 2000tik 2017ra, ordea, %2,3ra erori da hazkunde hori. Enplegu industrialaren hazkunde tasa lan-indar osoaren hazkunde tasa baina txikiagoa denean abiatzen da desindustrializazioa.
XX. mende amaieran desindustrializazio olatu globalaz hitz egin deiteke: mundu mailako enplegu industriala %0,4 igo zen absolutuki urtero 1991etik 2016ra, baina hori lan-indar globalaren hazkundea baina askoz motelagoa zenez, epe horretan enplegu industrialaren pisua 3 puntu jaitsi zen. Desindustrializazioa, beraz, ez du automatizazioak ekarri.
Industriako output-aren hazkunde tasek, ere, beheranzko joaera hartu zuten mundu mailan azken hamarkadetan. 50. eta 60. hamarkadetan ekoizpen industrial globala %7,1ean hazten zen urtero, termino errealetan. 70. hamarkadan hazkunde hori %4,8ra jaitsi zen eta, 1980 eta 2007 artean, %3ra. 2008tik 2014ra mundu mailako output industriala %1,6 besterik ez da hazi.
Gero eta gehiago ekoizten da langile gutxiagorekin, automatizazioaren teorikoek dioten moduan, baina ez aldaketa teknologikoak produktibitate hazkundea ekarri duelako, output industrialaren hazkundea apaltzen joan delako baizik.
Automatizazioak ez ditu berez enplegu industrialak desagerrarazten. Hazkunde tasak apalak diren garai global honetan errobotizazio gradu altuak abantailak eman ditzake lehiakortasunean, besteei pastelaren zati bat kendu eta ekoizpena handitzeko. Esaterako, industriako 1000 langileko errobot kopuruan neurtuta, Hego Korea (63), Alemania (31) eta Japonia (30), AEB (19) eta Erresuma Batua (7) baino automatizatuago egon arren, herrialdeotan enplegu industrialak pisu handiago du: Hego Korean %17a, Alemanian %17a, Japonian %15a, AEBetan %8a eta Erresuma Batuan %8a (2016ko datuak).
Geldialdiaren itzalean
Output industrialaren hazkundea izoztu egin da 1970etik herrialde guztietan eta industria ekonomiaren hazkunde makina nagusi gisa ordezkatuko duen beste sektorerik ez da azaldu. Industriaren dinamismoa murriztu zenean dinamismo ekonomikoa bere osotasunean murriztu zen. Industriaren dinamismoaren moteltzeak erakarri zuen ekonomiaren izozteak esplikatzen du mundu mailan enplegu eskaerak duen erorketa. Eta horrek, soldata izoztuak, diru-sarrera kaskarragoak, lan-baldintza okerragoak, aberastasunaren banaketa gero eta desorekatuagoa…
Zerbitzuetan produktibitatea industrian baina motelago hazi da. Industriaren hazkundea moteltzen hasi denean ez da ordezkorik azaldu. Industria zen ekonomia-hazkundearen motor bakarra. Industriaren produktibitate-hazkunde tasa txikia industriaren hedapenaren moteltzearen ondorioa da, ez alderantziz. Eta herrialdeak desindustrializatu diren heinean kapitalak finantzarizaziora jo du, jabeek irabazi likido azkarrak lehenetsi dituztelako epe luzeko kapital finkoan inbertitu ordez.
Enplegu galera automatizazioak eragin duela diote baina, berez, industriaren gaingaitasunak eta desinbertsioak ekarri duen ekonomiaren izoztea da arrazoi nagusia. Lan-indarraren eskaeraren jaitsiera ez du automatizazioak ekarri output hazkundearen dezelerazioak baizik. Ondasunen merkatu globala saturatuta dago eta gero eta gutxiago inbertitzen da kapital finkoan. Automatizazioak ez du azaltzen enplegu galera. Arazoa da aurrerapen teknologikoek enpleguak suntsitzen dituen abiadura berean enplegu berriak sortzen dituen ezer ez dela aurkitu. Lehen esan bezala: industriaren hazkundea moteldu egin da eta ez da alternatibarik aurkitu. Hori bai, hazkunde apaleko ekonomia honetan aldaketa teknologikoek enplegu galera masiboa ekar dezakete.
Eskulan-eskaera txikia
Eskulan-eskaera txiki honek, ordea, ez du desenplegu tasen igoera ekarri. Desenplegua ordez, neurtzeko askoz zailagoa den, azpi-enplegu kronikoa da hazi dena. “Enplegu on gabeko” etorkizun baterantz goaz “enplegu gabeko” baterantz joan ordez. Langileek lanean jarraitu behar dute biziraun ahal izateko eta, beraz, edozein enplegu hartzeko prest dira, baita soldata eskasekoak, jardunaldi laburrekoak, zein baldintza txarretakoak.
Gobernuek ere, enplegua partekatu ordez, langabezia sariak murriztuz erantzun dute, langabeak edozein enplegu hartzera bultzatzeko. Prekaritatea da orokortu dena. 2015ean mundu mailako lan-indarraren %26ak besterik ez zuen behin-betiko kontratua. Enplegu segurtasun faltari aurre egiteko langileek edozein soldata eta baldintza onartzen dituzte.
Soilik mundu mailako lan-indarraren %17ak egiten du lan industrian; gehiengo nagusia zerbitzu sektorean dago azpi-enplegatua. Zerbitzuetan hazkundea ere motelduko denez, ekonomia ez dabilelako ongi, enpresek langileak estutuko dituzte lehiakortasuna hobetzeko. Azpi-enpleguaren biderkatze honek desberdintasunak areagotuko ditu. Sindikatuek indarra galdu duten lekuetan langileek ongizate estatuan jarri dute itxaropena, baina hau ere gainbehera dator azken hamarkadetako murrizketa eta austeritate politikak direla eta.
Ekonomia gaizki doan arren kapitalari ondo doakio. Kapitalistek ekonomian duten kontrola ez dute galdu nahi, inondik ere. Duten boterea ez dute utziko. Gauzak baldintzatzeko kapitalaren greba erabiltzen dute, hau da, beraien aurkako neurriak hartu nahi direnean edo langileak antolatzen direnean, desinbertsioak egiten dituzte.
Oinarrizko Errenta Unibertsala (OEU) bezalako soluzio teknokratikoak proposatzen dituztenek ez diete arazo sozial eta politikoei erreparatzen. OEUa ezarrita ere desberdintasunek bere horretan jarrai dezakete. OEUk norbanakoak boteretu beharko lituzke aldaketa soziala borrokatzeko, baina oso zalantzazkoa da OEUk eragin hori izango duenik… Norbanakoa bere existentzia atomikora murrizteko diseinatutako ekonomiak oso erraz bereganatuko luke OEUa.
Harreman sozialak aldatzeko moduko OEU bat lortzeko lehenik langileak boteretu beharko lirateke. Plan bat egin beharko genuke ekonomiaren kontrola kapitalista eta enpresarien eskutik ateratzeko. Baina OEU sustatzaileek gutxi hitz egiten dute kapitalak ekoizpenean duen kontrola murrizteari buruz. OEUak langileak boteretuko lituzke, baina kapitala desboteretu gabe. Kontrola kapitalaren esku egonda, irabazien motibazioak jarraituko luke gidatzen ekonomia. Errazagoa da imajinatzen izoztutako ekonomia eta desberdintasunak egonkortzeko balioko duen OEU bat, gizarte eraldaketa eragingo duen OEU bat baino. Soilik ekoizpenaren konkistak, hau da, kapitalistengandik inbertsioen kontrola erauzteak eta kapitalaren greba indarrik gabe uzteak, ireki diezaguke bidea post-eskasiaren mundu berrira.
Teknologia kapitalaren eskutik atera behar da, eta guztion beharrei erantzuteko erabili. Guztion beharrak asetzeko egin beharreko lanak guztion artean banatu behar dira, egunero 4-5 ordu lan eginez. Honela jende guztiak izan dezake beraien denborarekin zer egin erabakitzeko eskubidea eta askatasuna.
Automatizazio osoa aldi berean utopia eta amets gaizto bezala ikusten da, giza duintasunari berez ez dagoelako lotua eta ez duelako berez post-eskasiaren mundua sortuko. OEUak berez egingo ez duen bezala. Agian hezkuntza eta osasunerako diru-sarrerak nabarmen handituko balira, lana kooperatiboki elkarbanatuz komunitateak biziberrituko balira, industriak partzialki sozializatuko balira, eta erregai fosiletatik energia iraunkorrera pasatzeko inbertsio masiboak egingo balira, orduan bai, OEUa izan liteke gizakiaren askatasuna bilatzen duen proiektu horren parte bat. Baina post-eskasiazko mundu baterako bideak beste forma guztiz desberdina ere har lezake.
Datorren mundu honen ikuspegi argi bat izan gabe erraza da bidean galtzea. Ezinbestekoa da bestelako mundu bat irudikatzea: zeinetan gizarte kapitalistetako azpiegiturak kontrol kolektiboaren esku baitaude, lana berrantolatuta eta birbanatua baitago, eskasia gainditua baita doako ondasun eta zerbitzuen bidez, eta gure giza gaitasunak garatuta baitaude segurtasun eta askatasun handiagoko existentzia batera begira. Mugimenduak bisio gabe itsuak dira; baina bisionarioak mugimendu gabe ezgaituago daude. Post-eskasiaren mundua eraikitzeko gatazka sozial masiborik ez bada, kapitalismo berantiarreko bisionarioak mistiko tekno-utopiko hutsean geldituko dira.
“Alma, buscarte has en Mí, y a Mí buscarme has en ti.“ María Teresa de Jesús (atzo Felix Azurmendiri entzuna)
Atzo Azkoitiko parrokian mahai inguru batean parte hartu nuen. Bertan esandakoak dakartzat hona:
Egun on guztioi eta mila esker gonbidapenagatik.
Espiritualtasunaz hitz egiteko deitu zidaten Azkoitiko parrokiatik. Email bat jaso nuen eta ondoren Nereak Machadok deitu zidan. Espiritualtasunaz jardunaldi batzuk egiten ari zinetela, Jon Sarasuak nire izena eman ziela, Arantzazun orain urte batzuk ere hitz egin nuela gaiaz, eta ea animatuko nintzen nire testigantza ematera.
Ea, ni ez naiz espiritualtasunaz hitzaldiak ematen dituen guru bat. Ez naiz hain modan dauden autolaguntza liburuak idazten dituen aditu bat. Ikusten duzuenez, eta ikusiko duzuenea zuek bezalako pertsona arrunt bat naiz. Donostian jaioa, familia sinisdun, egonkor eta ekonomikoki lasai bizi ahal izan duen batean, praktikamente bizitzan dena emana jaso dut, eta bizitzan asmatzen eta zoriontsu izaten saiatu naiz.
Hau dena horrela izanda ere, baiezkoa eman diot hitzaldia emateari, kusten duzuenez, Zergatik? Sekretutxo bat esango dizuet: hitzalditxo hauek prestatzean asko ikasten delako.
Arantzazun galdetu zidaten ea nire konpromiso sozialak eta espeiritualtasunak bazuten loturarik. Ni ELA sindikatuko militantea naiz, eta horregatik egin zidaten galdera hori. Erantzuna oso erraza eta laburra da: bai, jakina, ni ELAko militantea naiz nire espiritualtasunagatik. Baina ideia hori 15 minututan garatzea eskatu zidaten.
Hortaz, hitzaldia prestatzeko, atzera begira jarri nintzen, nire bizitza errepasatu nuen, eta bizitako urteetako ibilbidearen interpretazio bat egin nuen, espiritualtasunaren ikuspegitik. Nire bizitzaren kontakizun bat osatu nuen. Ez balidate hitzaldi hori ematea eskatuko, ez nuke halakorik egingo sekula, agian. Eta egia esan, oso ariketa onuragarria izan zen. Horregatik eman nien eskerrak Sarasua eta konpainiari. Eta horregatik ematen dizkizuet eskerrak zuei ere Nerea eta Felix gonbidapen hau egiteagatik.
Gaia antzekoa da, baina galderak apur bat aldatu dira: Nola bizi duzu espiritualtasuna? Da lehena. Eta “nolako kristautasuna nahi zenuke etorkizunean?” bigarrena.
Nereak deitu zidanean, egin nuen lehen gauza izan zen Arantzazuko hitzaldira jo, balio zidan jakiteko. Hartu nuen lehen sorpresa ikaragarria izan zen: bost urte pasa dira jada ordutik! Nolakoak gainera! Azkena batez ere…
Lehen galderari Arantzazuko hitzaldia laburtuta erantzungo diot. Eta bigarrenari lehenengoaren erantzunetik tiraka helduko diot, aipatuko ditudan espiritualtasunaren fase desberdinak aplikagarriak iruditzen zaizkidalako bai indibidualki (lehen galdera) zein kolektiboki (bigarrena). Ea nola ateratzen den…
Nola bizi dut espiritualtasuna? gauzak asko sinplifikatuz, eta modu arbitrarioan, nire espiritualitatearen ibilbidea hiru fasetan banatu dut. Eta fase bakoitza, niretzat funtsezkoak izan diren liburu banarekin lotu dut. Hona ekarri ditut hiru liburuak zuek ikus ditzazuen:
El proyecto de Jesus (Jose Maria Castillo)
Las bienaventuranzas (Adolfo Chercoles)
Espiritualidad desde abajo (Anselm Grün)
Errepikatu nahi dut, hiru faseena sinplifikazio bat da, erabaki guztiz arbitrarioa, nire bizitzaren milaka interpretazio posibleetik bat. Nik zuei kontatzeko erabaki dudana, baliagarria izango delakoan. Hauek dira hiru faseak:
1. ESPIRITUALTASUNA BEGI ITXIEKIN. Jaiotzatik (1973) Bartzelonako olinpiadetara doana (1992) gutxi gora-behera.
2. ESPIRITUALTASUNA BEGI IREKIEKIN, baina ESPIRITUALTASUNA GOITIK. Ez kezkatu oraingoz fase bakoitzari jarri diodan izenaz. Joango naiz gauzak azaltzen lasai egon horregatik. Fase honen amaiera 2009an jarriko dut, kakotxa guztiekin.
3. ESPIRITUALTASUNA BEHETIK.
Fijatu zaitezte hirugarren eta azken fase honetan ez dudala jarri espiritualtasuna begi irekiekin. Zergatik? espiritualtasuna atzera bueltarik gabeko garapen prozesu bat dela uste dudalako. Behin pantaila bat pasata (orain esaten den moduan), ez duzu berriz atzera egiten. Horregatik ez diot berriz jarri BEGI IREKIEKIN hori, behin begiak irekita, ezin baitira berriro itxi (espiritualki diot…).
I. fasea: Espiritualtasuna begi itxiekin
Fase honi Espiritualtasuna begi itxiekin deitu diot. Izen hau Chércoles jesuitari hartu diot, Bienaventuranzas ikastaroan entzun bainion. Berak zioen begi itxiekin otoitz egiten dugunean gauza eder eta elebatuak esaten ditugula “munduan denak anai-arrebak gara, pertsona guztiak berdin maite ditut…”, baina behin begiak zabalik ditugula “hori ez dut hainbeste maite…” hasten gara. “Hori ere ez… eta, ufa, hango hura ezin dut jasan!”.
Espiritualtasuna begi itxiekin da, espiritualtasun narkotiko bat, errealitate zikinetik urruntzen gaituena, gure baitan, goxo-goxo, biltzen garenean bizi duguna. Baina espiritualtasun horrek ez du zerikusirik gure eguneroko bizitzarekin, erritu batzuk kenduta. Gure eguneroko bizitza, kasu honetan, ez du espiritualtasunak gidatzen, beste balio terrenalek baizik.
Garai horretako adibide bat jartzearren: Antiguako parrokiako aisialdi taldeko begiraleak ginen. Gauza pila egiten genituen umeekin, baina, noizean behin airean gelditzen zen galdera bat sortzen zen bileretan: saioren bat egin beharko dugu fedeari buruz ezta? Eta denak ixilik. Guretzat egiten genituen jarduera horiek guztiej ez zuten fedearekin zerikusirik. Gauza bat zen egiten genuen guztia, eta beste gauza bat fedea. Gauza separatuak balira bezala.
Genuen zulo hori konpontzeko, teologia eskola deitu geniona sortu genuen, gure artean teologo bat genuela aprobetxatuz. Hor irakurri eta komentatu genuen liburu hau (Castilloren El proyecto de Jesús). Begiak ireki zizkidan.
II. Fasea: Espiritualtasuna goitik begi irekiekin
Liburu hau irakurrita ikusi genuen Jesusek bazuela proiektu bat. Bazuela eguneroko bizitzarako proposamen bat. Proposamen hori Jainkoaren erregetza da, eta gutaz eskatzen duena da ahal dugun guztia egitea zapalduen, pobretuen, herri-xehearen bizimodua hobetzeko. Imajina dezakezua, gu bezalako gazte kementsu batzuek hori entzunda, burubelarri sartu ginen zeregin horretan: guk konpondu behar genituen munduko problema guztiak.
Orain gutxi jakin dut jarrera honi, nik garai honetan nuenari, indibidualismo heroikoa deitzen zaiola. Nik, hitzaldirako, espiritualtasuna goitik deitu diot. Izen hau Anselm Grün-en liburutik hartu dut. Zer da espiritualtasuna goitik? Ebanjelioaren araberako “ni ideal” bat egiten dugu buruan, super yo moduko bat, eta burubelarri saiatzen gara, gure esfortzu hutsean sinistuta, hori lortzen. Honek badu Egotik asko, demostratzen saiatzen baikara, gu inor baina koherenteagoak garela.
Espiritualtasun honek gidatuta erabaki desberdinak hartzen joan nintzen urteetan zehar (etxegabeekin boluntariotza, uda desberdinetan misiotara, enplegua utzi eta Eritreara joan, berriro enplegua utzi eta umeak zaintzeko eszedentzian hasi…). Dena ondo joan zitzaidan 2009an krisian sartu nintzen arte. Berriro ere fundamentuzko enplegu bat behar nuen, diru-sarreren premiagatik. Baina konturatu nintzen aurreko urteetan hartutako erabakiek enpresa munduan ateak itxi zizkidatela. Irakaskuntzan egin nuen saiakera bat eta gaizki atera zitzaidan, sufrimendu dezente eragin zidan eta zuloan utzi ninduen.
Horrela amaitzen da nire espiritualtasunaren bigarren fasea. Hondoratua, lur jota, zapuztuta.
III. Fasea: espiritualtasuna behetik
Ordura arte nire buruaz egin nuen idealizazio horren bila ibili nintzen, nire esfortzu hutsean sinistuta, behin eta berriro pareta berdinarekin joz: nire mugekin, nire akatsekin, nire huts egiteekin. Halaxe ibili nintzen, urte luzeetan, porrotak ispiluaren aurrean jarri ninduen arte.
Hondoan zaudenean Jainkoaren aurrean, makurtzea besterik ez zaizu gelditzen. Hutsala sentitzen zara, oso txiki, ez zara ezer egiteko gai. Horregatik gauzak besteen eskuaetan uzten dituzu. Eta inguruan maite zaituen jendea izateko zortea baduzu, konturatuko zara esku honetan zaudela. Horrek eraman zaitzake intuitzera Jainkoak guztiz ulertze ez duzun modu batean eragiten duela, beste pertsona askoren bitartez.
“Nik ezin dut, baina Berak bai”. Umiltasun ikastaro horrekin eta Jainkoagan konfiantza berri bat izanda, goiko espiritualtasunak ezartzen dizun karga astuna arintzen zaizu, Panorama aldatzen da. Norabide bera da, baina ibilbide desberdin asko daude, eta lagunduta zoaz. Horixe da espiritualtasuna behetik, zulotik, gure miseriatik, gure ezinetik, gure ahuleziatik, konfiantza osoa Beragan jarrita.
Bada, justu momentu horretan, irakaskuntzako lana utzi, eta baju nengoenean, gutxien espero nuenean, etorri zitzaidan ELAn lan egiteko eskaintza. Eta bai esan nuen.
Horra, laburbilduta, espiritualtasuna nola bizi izan dudan: begi itxietatik begi irekietara, eta goitik behera.
Nolako kristautasuna, etorkizunean?
Nirea kontatu ondoren galdera zailari erantzutea tokatzen zait. Nolako kristautasun nahi nuke etorkizunean? Badu zentzua galderak, gutako bakoitzaren espiritualtasuna ezinezkoa baita komunitaterik gabe. Fedea norbaitek kutsatu digu. Jesusen berri urtez urte, mendez mende, norbaitek trasmititu du. Gure kristautasuna taldean elikatu dugu, taldean partekatu dugu, taldean ospatu dugu. Eta orain, Mendebaldean behintzat, bidegurutzen batean gaudela dirudi.
Esan dizuet kristautasunaren etorkizuna irudikatzeko lehen aipatu dizkizuedan hiru faseak erabiltzen saiatuko nintzela. Ea ba…
Mendebaldeko kristautasuna ez al dago krisi egoeran? Ez al du Elizak bere indar propioan sinistuta boterea hartu, eta botere hori erabiliz Jainkoaren erregetza gauzatzen saiatu? Ez al gaitu horrek, hain justu, gauden zulora eraman Mendebaldean? Eta ez al du honek lehen azaldu dizuedan bigarren faseko amaieraren antz handia?
Egoera honetan kristautasunak bi bide har ditzake:
Kristautasunak, beldurrak eraginda, atzera egin dezake. Begiak ixtera itzuli daiteke, eguneroko bizitza eta fedea guztiz banatzera. Eguneroko bizitza kapitalak gidatutako teknikaren esku utziz eta fedea sentimendu goxo, misteriotsu, pribatu eta lasaigarri batera mugatuz, bere arau, erritu eta legeekin.
Baina egoera honetan ere, lehen ikusi dugun moduan, gure ezinek, gure ahultasunak agerian utz diezaguke Jainkoak badituela guk ezagutzen ez ditugun bideak bere erregetza lortzeko.
Agian kristautasuna ez da masa erlijio bat izan behar. Legamia edo gatza izatera deitu zigun Jesusek. Kopuru txiki batek masa osoan izan dezake eragina. Baina nola? bizitzeko eta ekiteko moduak kutsatuta.
Agian kristaua etorkizunean eguneroko bizitzan Jainkoaren erregetze bilatzen duena izango da. Bere dohain eta bokaziotik errealitatea eraldatzen buru belarri arituz, bere helburuekin bat egiten duten beste batzuekin, sinisdunak izan edo ez. Baina berak ondoren, otoitzean eta komunitatean eguneroko bizitza hori Jainkoaren hitzarekin aurrez aurre jarri eta bizitzen ari dena erlijiosoki interpretatzen duena.
Prekaritatea, pobrezia, desberdintasunak eta heriotza hedatzen dituen sistema honetan, korrontearen kontra ibiliko dena, eta zailtasunak zailtasun, lan egiteko motibazioa, zentzua, indar eta alaitasuna komunitatean hartuko duena.
Eta agian komunitate horrek diskurtsoa berrituko du, barne kritikak aberasgarritzat hartuko ditu, bere instituzioak demokratizatuko ditu, bere baitan genero parekidetasuna sustatuko du, bai egituretan, bai lidergo ereduetan, bai aginte zein lan banaketetan.
Esan dut bi bide har ditzakeela kristautasunak Mendebaldean bizi dugun ataka honetan. Nik bigarrenaren alde egiten dut, baina seguruenik Jainkoak bi bideak hartuko ditu. Eta ezagutzen ez ditudan beste asko ere…
Aurrera egin itxaropenak gidatuta
Lukas eta Mateok kontatzen digutenez Jesusek esan zuen (Lk 12, 29-31): “Zuek ez ibili larri jan-edanaren bila. Fedegabeak arduratu ohi dira horiez guztiez; baina zuen Aitak badaki horren beharra duzuena. Ardura zaitezte, ordea, Jainkoaren erregetzaz, eta beste hori gehigarritzat emango dizue Jainkoak.”
Fijatu zaitezte kapitalismoak esaten duen justu kontrakoa dela. Kapitalismoan esaten zaigu: bila ezazu zure interesa eta gainontzekoa etorriko da gehigarri. Hemen ez, hemen esaten da bila ezazu gaizkien daudenen bizimodua hobetzea, eta gainontzekoa Jainkoak emango dizu gehigarri.
Gauzak ondo joan zitzaizkidan bitartean, hala ibili nintzen ni, baina zulora erori nintzenean, duda egin nuen. “Orain arte sinistu dudan guztia gezurra bada? Eta “beste hori gehigarritzat”emango dizun Jainkorik ez bada?” Baina, hara! Zurrunbilo horretan nengoela, hor azaldu zen, gutxien espero nuen tokitik, helduleku berri bat.
Kristautasuna ere olatu gainean ibili da azken mendeetan, bere boterean sinistuta. Baina orain krisian dago Mendebaldean, hondoa jota. Nola aterako gara bertatik? Nik nahi nukeena da begiak irekita eta behetik ateratzea. Ez dezagula, beldurrak paralizatuta, atzera egin; Jainkoan dugun konfidantzak emandako itxaropenak gida gaitzala aurrera, Jesusen proiektua gauzatzera.
BIBLIOGRAFIA
CASTILLO, Jose María-ESTRADA, Juan Antonio. El proyecto de Jesús (1994, Ed. Sígueme)
GONZÁLEZ-CARVAJAL SANTABÁRBARA, Luis. Los cristianos del siglo XXI (200, Ed. Sal Terrae)
TORRES QUIERUGA, Andrés. Fin del cristianismo premoderno (2000, Ed. Sal Terrae)
VALADIER, Paul. Un cristianismo de futuro (1999, Ed. PPC)
DELUMEAU, Jean. El cristianismo del futuro (2006, Ed. Mensajero)
GRÜN, Anselm-DUFNER, Meinrad. Una espiritualidad desde abajo (2012, Ed. Narcea)
CHÉRCOLES, Adolfo María, SJ. Las Bienaventuranzas, corazón del Evangelio (2014, Ed. Mensajero)
MIFSUD, Tony, SJ. Una espiritualidad desde la fragilidad (2015, Ed. Mensajero)
ZANZIG, Thomas. El corazón transformado (2018, Ed. PPC)
PAPA FRANCISCO. Tierra, techo, trabajo (2021, Ed. Altamarea)
Bata zein bestea aukeratu, beti irrikatuko ditugu lan ordu atseginak. Zail jartzen digute, ordea.
Motibazioa, komunikazioa, adimen emozionala, lidergoa, ekintzailetza, mindfulness, coaching… Gosaria gerentearekin, familian patinatzera enpresarekin, talde dinamikak hotel atseginetan, enpresa lasterketak… Langileen partaidetza, gardentasuna, erreferendumak… Enpresa kultura berriaz ari dira patronalak, legebiltzarrak, gobernuak eta guruak. Best-seller bihurtu dira autolaguntzako liburuak. Zentzu komun berria ekarri digu neoliberalismoak.
Aldaketa da normaltasun berria. Berrikuntza, etengabea. Malgutasuna, ezinbestean. Ezagutzaren ekonomia, 4.0 industria, etorkizun hurbilean. Langile berriek erronkak bilatzen dituzte, ametsak, askatasuna. Errutinak azkura ematen die, alde batetik bestera ibili nahi dute. Horra diskurtsoa, baina, errealitatea?
Gipuzkoako komisaria eta epaitegietako garbitzaileek %7-13 arteko soldata arrakala dute kale garbitzaileekiko. 2018ko irailaren 19tik dira greban.
Berrikuntzaren eredutzat saltzen den Donostiako Tabakaleran, Ubik liburutegiko bitartekarien soldatak (goi mailako ikasketekin, hainbat hizkuntza menperatuta, ezagutzaren ekonomian lan eginda), ez dira 1.000 eurora iristen. Gainera larunbata eta igandetan lan egin behar dute, ordutegi itogarriak dituzte eta ezin dute opor egunik hartu. 2018ko abenduaren 22tik daramate greban.
Eta enpresa kultura berria?
Ah, bai, langile hauek azpikontratatuak eta externalizatuak dira… hain justu, langileak prekarietate gordinean itota, administrazio publikoek eta enpresek dirua aurreztu eta irabazteko, hurrenez hurren.
Partaidetza, gardentasuna, komunikazioa, motibazioa… beste langile batzuentzat dago pentsatuta. Gasteizko DHL-Mercedesekoentzat, esaterako. Bertan, 2013an enpresa kultura berria ezartzen hasi zirenetik, gertatutakoa kontatu du Jon Las Heras EHUko ikertzaileak Manu Robles-Arangiz Institutuak argitaratu duen dokumentuan. Merezi du irakurtzeak. Dena den, eta Jon Las Herasen lanaren spoilerrik egin gabe, esan dezakegu neoliberalismoak ekarri duen diskurtso ederrak errealitate latza ezkutatzen duela, baita enpresa kultura berria ezarri duten enpresetan ere.
Zuzendariek ardura eta askatasuna ematen diete langileei: bezeroekin guztiz konprometitzeko askatasuna. Horra, barne kontrol berria. Horra, autoesplotazioa. Horra, dedikazioa eta lan orduak biderkatzeko modua. Horra, bizitzaren inbasioa. Antsietatea, medikazioa eta meditazioa: zergatik, zertarako eta zeinentzako ari naiz bizitza galtzen?
“Me metí en esto por convencimiento de Justicia y quizás debería haber reflexionado más las consecuencias”. Ainhoa Alberdiren esaldi hau ezin izan dut gainetik kendu irakurri nuenetik. Ustelkeria eta iruzurra salatzeagatik 9 urte daramatza infernuan. Salaketak bere bizitzan izan dituen ondorio latzak sufrituta, agian, atzera begira, ez luke berriro egingo.
“Alberdi narró cómo, tras denunciar el caso, «una persona política», de Bizkaia, «conocedora de cómo funcionan estos asuntos», de la que no quiso confirmar ni su nombre ni si milita en el PNV, le aconsejó que dejara de presentarse a concursos públicos porque no iba a ganar ninguno más.”
Aurreko astean gure lehengo auzokide batekin egin genuen topo (orain bi urte aladatu ginen etxez). “Ez dakizue zer gertatu zaigun!” esan zigun. “Auzoan hoditeria guztia aldatzen ari zirela aprobetxatuz, gure bi portaletako ur zikinen hodiak ere aldatzea proposatu ziguten. Langileak, aparatu guztiekin, bertan zebiltzanez, merkeago aterako zitzaigula. Gure etxeetako hodiek urte asko omen zituzten, onartu genuen eskaintza.”
“Jaitsi ziren langileak behera eta… sorpresa! Gure etxeetako ur zikinen hodiak apurtuta zeuden auskalo noiztik. Pentsa! Arratoiak, arratoiak eta arratoiak, dinosauroen tamainakoak, mugimedu etengabean, beren saltsan. Nazkagarria! Kare bizia erabili behar izan zuten hura guztia garbitzeko, imajinatu! Urte hauetan gutako inor ez kutsatzea mirari bat izan da!”.
Han genuena, etxe azpian, urteetan zehar, ustelkeriaren habitat okaztagarria zen, guretzat arriskutsua, arratoientzat paradisua. Gu bertan bizi ginenean ikusten genituen arratoiak, noizean behin, zakar artean. Lehen pisukoak, behin, logelan aurkitu zuen bat. Senarrak akabatu zuen.
Langileek ezikusiaren egin zezaketen, etxe azpian aurkitu zuten ustelkeriaren berri ez eman. Baina ez, komunitatean sor zitezkeen haserre, gatazka, eta arazoen gainetik, bizilagunen osasunaren alde egin zuten. Gogorra izan omen zen bilera, baina auzokideek egindako lana eskertu zieten langileei. Hori da normalena, ustelkerian bapo bizi garen arratoiak ez bagara behintzat.
Orain errenta aitorpena egiteko epea zabalduko da. Diputazioek esango dute iruzurraren eta ustelkeriaren kontra gogor egingo dutela. Jarriko digute telefono bat, ere, norbait iruzurra egiten ikusten badugu sala dezagun. Gertatzen dena da “La casa de papel” seriea ikusi berri dudala; jada ez dakidala zein den ona eta zein txarra. Eta Ainhoa Alberdiren kasua ezagututa, nork esaten dit niri telefono hori ez dela amarru bat iruzurra salatzen duena harrapatzeko?
Errenteriako udalak TAO zerbitzua publifikatzea erabaki du. Albiste ona. Zerbitzu publikoak pribatuak baina hobeak, demokratikoagoak eta eraginkorragoak dira. Pribatizaziok, azpikontratazioak, zerbitzuen garestitzea dakar. Eta zerbitzua garestitzen ez duen kasuetan, langileen prekarizazioa.
TAO zerbitzua enpresa pribatu batek eman du Errenterian azken 25 urteotan. Horrek esan nahi du zerbitzu hori ematen pertsonak aritu direla, gizonak eta emakumeak, langileak. Eta hemen topatzen gara gakoarekin: publifikazioan zer gertatuko da langile horiekin? Bi aukera daude: udalak tokia ematen die publifikatuko duen zerbitzuan (zerbitzuan duten esperientzia kontuan hartuta) edo kalera doaz.
Dirudienez, Errenteriako udalak bigarren aukera hartu du, eta TAOko bederatzi langileak kalera doaz. Beraien artetik denbora gutxien daramanak 15 urte egin ditu lanean TAOn. Badaude hasiera hasieratik, 25 urtez beraz, bertan lan egin dutenak ere. 50 urte inguruko gizon eta emakumeak dira, batzuk urte gehixeago dituzte, beste batzuk gutxixeago. Hartu denbora tarte bat. Jarri zaitezte une batez haien azalean.
Langile hauek ez zuten aukeratu enpresa azpikontratatu batean lan egitea ideologiagatik. Langile hauek lanean hasi ziren Udalak azpikontratatutako enpresa pribatuan bizitzeko soldata behar zutelako. Soldata bat beren bizitza aurrera atera ahal izateko.
Baldintza kaskarrak zituzten hasieran. Sindikatuan antolatu, borrokatu, eta urteetan zehar lan baldintzak hobetzen joan dira. Zerbitzu azpikontratatua da, baina baldintza txukunak lortu dituzte urteekin,antolakuntza eta borrokari esker. Urteetan kolektiboa indartu egin da.
Urte hauetan guztietan Errenteriako udalarentzat, urtez urte, egunez egun, goiz eta arratsalde lanean ibili dira, enpresa pribatu batean, azpikontratatuak, baina zerbitzua udalari ematen. Gogoratu udalaren erabakia izan zela pertsona hauek langile publiko ez, baizik enpresa pribatuko soldatapeko izatea. Bada, orain, udalak zerbitzua publifikatuko duela, teorian zerbitzuak eta lan baldintzak hobetzeko, orain ez du langile hauekin kontatzen. Ez die aukerarik ematen orain arte pilatu duten esperientzia guztia udalaren zerbitzura erabiltzen jarraitzeko. Kalera doaz.
Kalera doaz, horrek sortzen duen beldur, ezegonkortasun, inpotentzia, amorru, haserre, ezintasun guztiarekin. Baina urte hauetan lortu duten indar kolektiboa ez da alperrik, eta ez dira burumakur, etsita geldituko. Borrokara jo dute, beraientzat irtenbidea baitagoelako. Beste herri batzuetan badaude adibideak. Borondate politikoa behar da: elkartu, bildu, eta irtenbidea bilatu.
Atzo 5 eguneko greba abiatu zuten. Manifestazioa egin zuten eta kartelak jarri zituzten kalean. Horren harira @birasuegi lagunak (Errenteriako udalean lan gatazka dagoenean arerio bihurtzen gara; arerio sano, esango nuke), txio hau bota zuen:
Borroka batek ez ditu beste borroka batzuk estali behar. Badago lekua kartelak jartzeko batak bestea zapaldu gabe. Askotan, gainera, borroka horiek osagarriak dira. Beraz, argi dago kartel horiek ez zirela hor jarri behar. Izan ere, ELAk barkamena eskatu eta kartelak kendu zituen.
Dena den, @birasuegi-ren txio horretan pare bat gauzek deitu zidaten arreta:
1. Langile hauek seguru aski ez dira ibiliko egunerokoan borroka desberdinetan kalean. Langile hauek borrokan ari dira soldata behar dutelako, eta urte asko lanpostu berean egon ondoren oso adin txarrean (langabeziara joateko adin onik badago) kalera joateko arriskua dutelako.
2. “#quehaydelomio hutsa”. Borrokalarien eskala, efectivamente, que hay de lo miotik has daiteke. Langile borroka que hay de lo miotik hasten da. Sindikalismoa que hay de lo miotik abiatzen da, bizitzeko soldata behar duten langileen que hay de lo miotik que hay de lo nuestrora. Behin nolabaiteko segurtasuna daukanak borrokalari eskalan gora egin dezake… edo ez.
Kalera joan daitekeen langile batek bere lehen manifestazioa orduantxe egin dezake, bere ogibidea galtzear delako. Kalean lehen oihuak orduan bota ditzake. Orduantxe jar dezake bere lehen kartela kalean (toki desegokiren batean, agian).
Akaso, lehen aldiz egiten dituen gauza horiek guztiak bere lehen urratsa izango dira eraldaketaren alde abiatuko duen borrokan. Edo ez. Baina ez da horregatik gutxietsi behar.
Bizitza emea da, eta arrok ia akabatu dugu, indarkeria harroz. Feministen garrasiak salbatu du. Eta oraindik entzungo duzu terrazaren batean, Chardonnay kopa eskuan, zigarreta bestean, “ni ez naiz ez matxista ez feminista… ile horiek besapean… bortizkeria permanentean…”, feministengatik ez balitz sukaldean giltzarrapoz lotua legokeenaren ahotik.
Ez da kasu bakarra. Sindikalistetaz berdina diote ere: beti haserre, beti kexuka… opor ordainduak, 8 orduko lan eguna, gizarte segurantza eta hezkuntza eta osasun publikoa zerutik eroriak bailiran. Bada hari bat, beraz, emakumeak eta langile klasea lotzen dituena. Hari fina, hauskorra, ongi landu behar dena eraginkorra izan dadin, eta horretan ere feministak badabiltza fin.
Bizitasuna, freskotasuna, oihartzuna, indar kolektiboa. Plaza hartzen ari dira. Gazte, zahar, heldu, mugimendu eraginkorraren eraikuntzan. Eragina dute. Nigan eragin dute. begiak ireki dizkidate, Angela Davis irakurtzera bultzatu naute. Emakumeak arraza eta klasea. Lehen aipatu haria fina triangeluan josia.
Angelak liburuan kontatzen ditu esklabotza garaiko penak minak eta borrokak. XIX. mendeko kontuak, latzak, ezagutu behar direnak, egungoa ulertu ahal izateko. Halako esklabutzarik hemen ez zen izango, baina imajina ditzaket, XIX. mendean agian ez, baina XX. mende hasieran bai, herriko, baserriko emakume euskaldun elebakarrak Donostiako señorito eta señoritei “lan zikinak” egiten, ipurdia garbitzen, ganadua legez.
Konparazioa ez da txiripa. Emakumeak, arraza eta klasea, aspaldi iritsi zen Euskal Herrira. Emakumea eta klasea begibistakoa izanik ere, arraza ez zen bat batean egokitzen hemengo errealitatera. Irudika zitekeen, ordea, Euskal Herriaren askapenarekin, zapaldutako herriaren borrokarekin. Baina ez da kontu itxia, etenik ez duen gogoetagai da, eta berriki euskal hiztunen zapalkuntzarekin ere lotu da.
Lorea Agirre eta Idurre Eskisabel ariketa interesgarri bat egiten ari dira, euskalgintza feminismoarekin lotuz, hain zuzen. Feminismoaren azterketak euskalgintzara ekarriz: identitata eraikuntza eta deseraikuntza, botere harremanak, azpiratuen naturalizazioa… Feminismoak erreminta asko ditu euskaldunak ahalduntzeko.
Angela Davisi ere egiten diote erreferentzia. Esklabotzaren kontrako borroka, segregazioaren kontrako borroka ez zen beltzen borroka, giza eskubideen aldeko borroka baizik. Euskaraz bizitzea giza eskubidea da, borroka unibertsala da.
Euskararen aldeko borroka suspertzeko proposamen aberatsa egin digute (emankorra bilakatzea espero dut). Behar genuen halako zerbait, eta, berriro ere, feminismotik etorri da ekimena. Esanguratsua da. Lan onari esker lortu duen ekarriaren seinale.
Dena den, badu arrisku bat proposamen honek. Botere harremanetan hondoraino iristen garenean, beti topatuko dugu emakume bat, langile klaseko emakume bat. Baina hondoraino begiratzen dugunean, normalean ez dugu emakume langile euskalduna topatuko. Euskara hutsez osatzen diren eremuak, normalean ez dira kolektibo azpiratuenak, jazarrienak, zapalduenak. Are, batzuetan badute elite puntu bat ere. Agian erratuta nago, baina niri beldur hori sortzen zait. Ez proposamena gutxiesteko, ez proposamenak duen balioa murrizteko. Inola ere ez, argi baitago euskaldunak Euskal Herrian moroak garela laino artean.
Bada ez bada, euskararen aldeko borrokan arrakasta izan nahi badugu behintzat (Angela Davis gogoan) gogora ekarri nahi dudan gauza bakarra da beltzak Euskal Herrian (azpiratuenak, menderatuenak, esklabotza lanetan dabiltzanak), Amerikako Estatu Batuetan bezalaxe, hegoamerikarrak, afrikarrak, asiarrak eta Europako ekialdeakoak direla.
Zergatik erabiltzen dugu coaching eta ez precariousness? outsourcing eta ez poverty? new management eta ez unemployment? Zer da, kudeaketa sistema horiek erabiltzen dituztenak ingelesez dakitela eta berauen ondorioak pairatzen ditugunok ez? Eredu horiek kanpotik datozela eta ondorio larriak hemengoak direla? Edo, besterik gabe, prekarietatea, pobrezia, langabeziaren jatorria estaltzeko zelofanezko hitz anglofonoak erabiltzen dituztela?
Berdin dio. Kontua da erakitzen ari diren lan mundu berria prekarioa dela, lan baldintza gero eta kaxkarragoekin, ezegonkortasun gero eta handiagoarekin. New management bidez saiatuko dira langileari ikusarazten soldata eta lan orduak ez direla garrantzitsuena, proiektua baizik. Coaching bidez langileak ziurgabetasunera kondenatuko dituze modu etikoan eta kontzientzia garbiz. Outsourcing bidez, lanpostu beragatik erdia ordainduko diote langileari, lan hitzarmenak hankartetik pasatuaz.
Jendea sufritzen ari da, beldurra hedatzen. Ataka honetatik ateratzeak ezinezko dirudi. Nola egin aurre prekarietateari?
Mahai inguru, eztabaida, hitzaldiak aurkitu ohi ditut han hemenka gaiari buruz. Erantzun berriak behar dira, instrumentu berriak, baina zenbaitetan, irudipena dut, orain arte lan munduan egin dena ez dela kontuan hartzen, balioko ez balu bezala, zerotik hasi beharko bagenu bezala.
Gauza berriak behar dira, bai, baina ezin dugu baztertu orain arte langileek beren lan eta bizi baldintzak hobetzeko erabili duten instrumentu nagusia: sindikatua. Akats larria litzateke, besteak beste, gaur gaurkoz, instrumenturik eraginkorrena delako prekarietatea borrokatzeko.
Langileak kolektiboki antolatzeak, afiliatzeak, mobilizatzeak emaitzak ematen ditu. Dela urteetan egin duzun lanak eta sindikatu nagusia izateak ematen dizun oihartzunagatik, baliabideengatik eta presioa egiteko aukeragatik. Dela erresistentzia kutxa izateagatik, greba nahi beste luzatu ahal izateko. Dela goi mailako zerbitzu juridikoa izateagatik.
Gauzak zaildu egin dira, eta ekiteko moduak moldatzen joan behar dugu gero eta gehiago asmatzeko, gero eta eraginkorragoak izateko, baina sor/asma daitezkeen gauza berriak bilatzen jarraitzen dugun bitartean, indartu eta zabal ditzagun, baita hitzaldi, eztabaida eta mahai inguru hauetan ere, hemen eta orain emaitza onak ematen dituzten instrumentu eta adibideak. Hemen dituzue batzuk:
Badakit bitxia dela. Gai asko daudela koadrilako afal ostean, ardoz eta kopaz goraino, barre eta besarkaden garaian, mahai gainean jartzeko. Baina egun hartan enpresariek zergetan ordaintzen zutenaz eta ez zutenaz jardun genuen bi lagunek eta hirurok, biak enpresa banaren arduradun.
Googlek koadriletako apustu eta eztabaidak pikutara bota zitueneko garaien aurretik izan zen, guk behintzat ez genuen garai hartan mobilera datuak egiaztatzera joateko ohiturarik, eta baten ustearekin eta besteak omen zekienarekin tabernaz taberna ibili ginen..
Nik nioen gauza bat dela teorian enpresek irabaziengatik ordaindu behar dutena sozietate zergan, eta beste gauza bat benetan ordaintzen dutena, askoz gutxiago. Datuak ez nekizkiela, baina hala zela. Beraiek ezetz. Enpresek, beraiek behintzat, zerga guztiak ordaintzen zituztela, zerga pila bat.
Oso adierazpen esanguratsuak dira, batez ere, Tapiaren Jaurlaritza bereko Pedro Azpiazu Ogasun sailburuak esan berri duenean diru bilketa handiagoa behar dela, eta badagoela tartea sozietate zergan gehiago biltzeko.
EAEn sozietate zergaren tasa nominala (teorian ordaindu behar dutena) %28koa da. Baina dauden kenkari, hobespen, salbuespen eta desgrabazioak tarteko, praktikan ordaintzen dena %16,2 da. Azken zifra hau batez bestekoa da. Tapiak argi esan duen moduan, baudade enpresak %10etik behera ordaintzen dutenak, baina ez du salatzen, goraipatu baizik.
Berriki adostu ditu Jaurlaritzak 2017rako aurrekontuak PSE eta PP-rekin. Zein da aurrekonturako Jaurlaritzak duen diru kopurua? 10.709 milioi €. Hori da Urkulluren gobernuak gastu publikorako duen diru kopurua.
Badakizue, Arantxa Tapiak sutsuki goraipatu dituen kenkari eta hobespenak direla eta, zein den Foru Ogasunek bildu gabe utzi duten diru kopurua (gastu fiskala deitua)? 6.058 milioi €.
Badakizuen EHUko ikerketa baten arabera zein den EAEko iruzur fiskalaren kopurua urtean? 3.200 milioi €.
Daturik gabe hitz egiten dela salatzen duenak, datuak ezkutatu nahi ditu, eskandaluzkoak dira eta, EAE paradisu fiskal bihurtu nahi ez dugunontzat.
Datuoi garrantzia kendu nahi dien Jaurlaritza, ordea, oso kezkatuta dago Diru Sarrerak Bermatzeko Errentan (DSBE; RGI gaztelaniaz) ematen den iruzurrarekin. Hatz marka digitalak hartuko dizkiete DSBE jasotzen duten pertsonei, iruzurgileak harrapatzeko.
Baina, zer neurriko iruzurra ematen da DSBEn halako neurri zorrotza hartzeko?
Gogoratu:
Jaurlaritzak 2017rako duen aurrekontua: 10.709 milioi €
Kenkari eta hobespenen bidez biltzeke uzten den dirua: 6.058 milioi €
EHUren ikerketaren arabera iruzur fiskala: 3.200 milioi €
Hatz marka digitalik, zein beste neurririk, ez enpresei. Hatz marka digitalak eskatuko zaizkie DSBEren hartzaileei.
Sozietate zerga ordaintzen dutenak irabaziak dituzten enpresak dira. Hor ematen den iruzurra erraldoia da, eta iruzurgileak dirutan flotatzen bizi dira. DSBE jasotzen dutenek egiten duten iruzurra minuskuloa da, eta hartzaileek ez dute inon flotatzen, lurrari krudelki itsatsita daude, bizirauten saiatzen.
Arantxa Tapiari eskatuko nioke, denbora gutxiago pasatzeko enpresari “arrakastatsuekin”, eta denbora gehiago eman dezala, esaterako, DSBE jasotzen duten pertsonekin. Datuek asaladatu egiten dute, bai, baina begirada urratuek bihotzak biguntzen dituzte.
Bizitza emea da, eta arrok ia akabatu dugu, indarkeria harroz. Feministen garrasiak salbatu du. Eta oraindik entzungo duzu terrazaren batean, Chardonnay kopa eskuan, zigarreta bestean, “ni ez naiz ez matxista ez feminista… ile horiek besapean… bortizkeria permanentean…”, feministengatik ez balitz sukaldean giltzarrapoz lotua legokeenaren ahotik.
Zergatik erabiltzen dugu coaching eta ez precariousness? outsourcing eta ez poverty? new management eta ez unemployment? Zer da, kudeaketa sistema horiek erabiltzen dituztenak ingelesez dakitela eta berauen ondorioak pairatzen ditugunok ez? Eredu horiek kanpotik datozela eta ondorio larriak hemengoak direla? Edo, besterik gabe, prekarietatea, pobrezia, langabeziaren jatorria estaltzeko zelofanezko hitz anglofonoak erabiltzen dituztela?
Emeki Kunama 