Category Archives: Euskal Herria

El cooperativismo solidario de ELA en la Segunda República

A menudo me preguntan: ¿cómo así participa un sindicato como ELA en la nueva ola cooperativista vasca junto con Fiare, Goiener, Koop57, Olatukoop, Biziola, Izarkom…?

Cuando hablamos de cooperativismo vasco el nombre que nos viene a la cabeza es Mondragon, pero hay otro cooperativismo anterior a él, menos conocido, que florece en la Segunda República y que Franco fulmina: el sindicalismo solidario del sindicato ELA.

Extraigo aquí algunos fragmentos del libro “ELA en la Segunda República. Evolución sindicalista de una organización obrera” de Dario Ansel (2011, Txalaparta y Manu Robles-Arangiz Fundazioa), para aquellas personas que tengan interés en el tema:

Durante el quinquenio republicano, la construcción de un sindicato moderno y más reivindicativo no fue óbice para que ELA siguiese ocupándose de dos tareas tradicionales como eran el cooperativismo y el mutualismo. Fue precisamente durante la Segunda República cuando la acción cooperativa y la acción mutualista, que desde la fundación del sindicato habían caracterizado el programa y la praxis solidarios, entraron en una nueva fase de madurez.

El momento decisivo que marcó un cambio de ruta y una aceleración del cooperativismo solidario fue el segundo congreso de ELA (Gasteiz, 1933). Se analizó los beneficios sociales y culturales del cooperativismo y se remarcó la conveniencia y la oportunidad de abrir nuevas cooperativas. Además, para mejorar la eficiencia del cooperativismo se subrayó la necesidad de la centralización y de la coordinación, abogando, de hecho, por un mayor compromiso y un mayor protagonismo de los órganos directivos del sindicato ELA. El importante acuerdo final ratificado después del debate congresual, sirvió de patrón para construcción del futuro movimiento cooperativo vasco: Constitución de Cooperativas de Consumo en todos los pueblos donde exista Agrupación de Trabajadores Vascos (ATV), Creación de las Federaciones Regionales de Cooperativas Vascas de Consumo, Creación de la Cooperativa de Crédito, Creación de la Caja de Ahorros dentro de la Cooperativa de Crédito, creación de Cooperativas de producción industrial, agrícola y pesquera con objeto de que sus productos sean consumidos dentro de Euzkadi con la consiguiente economía para las Cooperativas de producción y consumo por la supresión del intermediario, establecer la debida relación entre las Cooperativas de producción y la Cooperativa de Crédito…

Es bastante evidente el intento de proceder a una politización del cooperativismo que, además del carácter de servicio, pasaba a ser un instrumento de modificación del tejido socioeconómico. Ya no se trataba de un sencillo reparto del surplus acumulado por las cooperativas de consumo, sino de la participación en el propio proceso productivo y del acceso por parte de los socios a la propiedad de los medios de producción. El documento hacía hincapié en la necesidad de crear un vínculo más fuerte entre el movimiento cooperativo y el sindicato solidario. Las cooperativas asumían un papel fundamental que iba a integrar las funciones sindicales de las agrupaciones.

Las funciones atribuidas a la cooperación fueron a la vez ideológicas y prácticas. Sobre todo se trataba de un instrumento para la promoción de la justicia social ya que garantizaba una mejora concreta de las condiciones materiales de los trabajadores. Pero a la vez, en una visión más tradicional e ideologizada, fue percibido como un medio capaz de favorecer la restauración del mítico igualitarismo vasco, y por esta razón se convirtió en el cimiento de la sociedad y del sistema económico que el nacionalismo aspiraba edificar, en la piedra angular del nuevo orden social de la futura nación vasca.

Esta visión tradicional convivía con una orientación más progresista que es posible atribuir al sindicato solidario. Según esta orientación el cooperativismo era un factor de modernización, un importante medio de transformación social y económica y un agente transformador del sistema capitalista por permitir el acceso común de los trabajadores asalariados a la propiedad del capital y de los medios de producción, y por liberar el trabajo para convertirlo en un factor productivo autónomo no sometido al control del capitalista industrial o agrario.
El mensaje solidario hizo hincapié precisamente en la fuerza transformadora y reformadora del cooperativismo capaz de imprimir un nuevo rumbo al injusto desarrollo socioeconómico capitalista, un nuevo rumbo fundado en la centralidad y en la plena libertad del trabajo. Se trataba de una orientación marcada por el protagonismo absoluto del sindicato y por al supeditación de la acción cooperativa a las necesidades de clase y de resistencia de la organización obrera.

Existían muchos obstáculos que había que rebasar y que dificultaron la marcha inicial de varias cooperativas. En particular, hay que tener en cuenta la desconfianza inicial y las dificultades económicas personales de muchos solidarios y nacionalistas durante estos años de crisis. No obstante, la coordinación y la centralización organizativa, con la creación de la comisión de cooperativas en un principio y con la creación a principios de 1934 de la Federación de Cooperativas Vascas, hizo que cooperativismo de ELA tuviera éxito.

Las cooperativas de consumo eran las mayoritarias, sin embargo, algunas agrupaciones solidarias lograron organizar cooperativas de producción. Los mayores logros en el cooperativismo productivo fueron alcanzados en Gipuzkoa. Las reducidas dimensiones de la industria provincial favorecieron la creación de microempresas cooperativas con capitales modestos. La cooperativa de producción más importante y la que mejores resultados logró fue EIAL (Euzko Izkigugilluginen Alkar Laguntza). Fue organizada en 1933 para contrastar el agravamiento de la crisis industrial armera durante los años treinta: “Solidaridad de Obreros Vascos de Eibar, en lugar de dar subsidios a sus parados que a la larga no resuelven el duro problema, ha ideado un modo de darles trabajo remunerado, por medio del auxilio de todos los solidarios que trabajan, creando una verdadera Cooperativa de producción.” La razón principal que motivó la creación de EIAL fue la necesidad de crear puestos de trabajo para los solidarios parados, y esta observación es aplicable a la mayoría de las cooperativas de producción promovidas por ELA.

Otra experiencia muy interesante fue la de las cooperativas del mueble. La primera fue la de Zarautz que funcionaba desde 1933. Fue más bien un taller colectivo cuya creación fue determinada por el cierre de la fábrica Beristain y el consiguiente despido de más de 70 obreros. La cooperativa de Zarautz, así como otra en Azpeitia, se encontraba aún en fase de organización en julio de 1936. Otra cooperativa obrera de construcción de muebles fue la de Balmaseda. Sabemos también que se encontraban en fase de formación las cooperativas de producción de pan de Bilbao y Mungia, las cooperativas de producción de armas y de botones de hueso de Gernika, además de unos talleres colectivos de la construcción organizados por la Agrupación de Trabajadores Vascos (ATV) Donostia. Además desde 1935 actuaban varias agrupaciones-cooperativas rurales navarras: la ATV de Tafalla había adquirido una finca de regadío que posteriormente había parcelado entre sus propios socios para el cultivo directo; la ATV de Carcastillo y la de Artajona adquirían por cuenta de sus afiliados, a precios más ventajosos, simientes y abonos minerales; la ATV de Sesma puso en marcha un taller de producción que adquiría materias primas que los socios podían trabajar de modo artesanal para producir esterillas, serones, alforjas, vencejos, que luego la misma cooperativo se encargaba de confeccionar y vender; finalmente, la ATV de Marcilla proyectó la creación de una fábrica cooperativa de conservas para encontrar una solución viable que pudiera favorecer e incentivar la producción local.

Incluso se fue más allá de las cooperativas productivas. Dado que la falta de capitales ocasionó grande dificultades en las fases iniciales a las empresas cooperativas, los directivos federales incentivaron la cooperación de crédito. No se trataba de una propuesta nueva; ya durante los años veinte fue avanzado un proyecto dirigido a la creación de un banco solidario destinado, a través de los ahorros particulares y de las ganancias de las cooperativas de consumo, a acumular los capitales necesarios para impulsar el cooperativismo de producción y de paso ampliar la propia oferta cooperativa en el sector comercial. En 1933 se propuso concretamente la creación de una caja de ahorros que habría de actuar en el seno de una cooperativa de crédito. Sabemos que en 1934 Heliodoro de la Torre, Manu Robles Arangiz, Pedro Ormaetxea, Justo Zubizarreta y Pedro Ispizua estaban trabajando para poner en marcha un Banco de Crédito Cooperativo Vasco que sin embargo nunca llegó a realizarse.

Poco antes del estallido de la Guerra Civil, ELA y la Federación de Cooperativas Vascas lograron organizar una cooperativa sanitaria.

Iritsi da Hego Euskal Herriko elitearen lehen argazki bat

Atzo aurkeztu genuen Donostian “Hego Euskal Herriko eliteak. Boterearen azterketa” liburua. Hego Euskal Herriko eliteen eta unibertsitateen arteko harremana aztertzen du  Jon Diaz Egurbide EHUko irakasleak zuzendu eta Ipar Hegoa eta Manu Robles-Arangiz fundazioek elkarlanean argitaratu dugun liburuak. Ikerketa egiteko ‘Elitist Britain 2019‘ ikerketaren metodologian oinarritu da EHUko ikerlari taldea eta, administrazio publikoek jarri dituzten zailtasunak zailtasun, elitearen goi mailako 5.500 lanpostuak betetzen dituzten 3.953 pertsonetatik, 2.806ren curriculumak lortu dituzte. Bereziki zaila izan zaie Osakidetzako goi karguen datuak biltzea: soilik karguen %49,5arena eskuratu dituzte.

Izenik ez jartzea erabaki den arren, nahi adina datu mamitsu aurkituko dituzue liburuan Hego Euskal Herriko eliteari buruz. Esaterako, EAEn 100.000 euro baino gehiagoko errenta jasotzen duen biztanleria ez da %1era iristen eta 60.000 euro baino gehiago jasotzen duena %4koa da. Asko? Gutxi?

Niri azpimarragarriena hau iruditu zait: Deuston ikasten duen unibertsitate-ikasle kopurua %13ra iristen ez den arren, Eusko Jaurlaritzaren goi kargu eta enpresa publikoetako buruen %43 inguruk ikasi duela bertan. Enpresa pribatuetako buruetan datu hori mantentzen da.

Deigarria egin zait ere Nafarroako unibertsitateko ikasleen %54ak Universidad de Navarran ikastea. Nafarroako parlamentuan eta Foru Gobernuko goi karguetan ehuneko hori bera errepikatzen da, baina Osasunbidean kopuru hori %70ra igotzen da.

Argi ikusten da goi mailako lanpostuetan unibertsitate pribatuan ikasi duten pertsonen kopurua unibertsitate publikoan ikasi dutenena baino handiagoa dela. Hego Euskal Herriko eliteak unibertsitate pribatua erabiltzen du bere boterea erreproduzitzeko. Demokraziaren ikuspegitik oso kezkagarria da hori, Jule Goikoetxeak maiz aipatzen duen demokraziaren pribatizazioaren erakusgarri baita, eta azterketak erakusten duen azken urteotako joerak ez gaitu, ere, asko lasaituko: azken zortzi urteotan, EAEn, unibertsitate publikoak ikasleen %7a galdu baitu unibertsitate pribatuaren mesedetan.

Datu ugariez gain, liburuak badu bigarren zati “literarioago” bat: EHUko irakasle doktore eta katedradun desberdinek (Paulo Iztueta, Ane Larrinaga, Iñaki Antiguedad, Joseba Agirreazkuenaga, Josu Amezaga, Iñaki Zabaleta, Gurutze Ezkurdia, Angel Bidaurrazaga…) Euskal Herriko Unibertsitatea, Osakidetza, Osasunbidea, Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Foru Gobernua, Foru Aldundiak, lau hiriburuetako udalak, enpresa publiko guztiak, Euskal Kulturgintza, goi mailako kirola eta arte mundua aztertu dituzte.

Liburua hemen duzue eskuragarri. Goza ezazue!

Iruzurra salatzen duena zigortu?

[El Correoko zuzendari ordea den Alberto Ayalaren bi artikulu hauetan oinarrituta: Perplejidades varias eta El paraguas laboral del PNV]

“Me metí en esto por convencimiento de Justicia y quizás debería haber reflexionado más las consecuencias”. Ainhoa Alberdiren esaldi hau ezin izan dut gainetik kendu irakurri nuenetik. Ustelkeria eta iruzurra salatzeagatik 9 urte daramatza infernuan. Salaketak bere bizitzan izan dituen ondorio latzak sufrituta, agian, atzera begira, ez luke berriro egingo.

“Alberdi narró cómo, tras denunciar el caso, «una persona política», de Bizkaia, «conocedora de cómo funcionan estos asuntos», de la que no quiso confirmar ni su nombre ni si milita en el PNV, le aconsejó que dejara de presentarse a concursos públicos porque no iba a ganar ninguno más.”

Aurreko astean gure lehengo auzokide batekin egin genuen topo (orain bi urte aladatu ginen etxez). “Ez dakizue zer gertatu zaigun!” esan zigun. “Auzoan hoditeria guztia aldatzen ari zirela aprobetxatuz, gure bi portaletako ur zikinen hodiak ere aldatzea proposatu ziguten. Langileak, aparatu guztiekin, bertan zebiltzanez, merkeago aterako zitzaigula. Gure etxeetako hodiek urte asko omen zituzten, onartu genuen eskaintza.”

“Jaitsi ziren langileak behera eta… sorpresa! Gure etxeetako ur zikinen hodiak apurtuta zeuden auskalo noiztik. Pentsa! Arratoiak, arratoiak eta arratoiak, dinosauroen tamainakoak, mugimedu etengabean, beren saltsan. Nazkagarria! Kare bizia erabili behar izan zuten hura guztia garbitzeko, imajinatu! Urte hauetan  gutako inor ez kutsatzea mirari bat izan da!”.

Han genuena, etxe azpian, urteetan zehar, ustelkeriaren habitat okaztagarria zen, guretzat arriskutsua, arratoientzat paradisua. Gu bertan bizi ginenean ikusten genituen arratoiak, noizean behin, zakar artean. Lehen pisukoak, behin, logelan aurkitu zuen bat. Senarrak akabatu zuen.

Langileek ezikusiaren egin zezaketen, etxe azpian aurkitu zuten ustelkeriaren berri ez eman. Baina ez, komunitatean sor zitezkeen haserre, gatazka, eta arazoen gainetik, bizilagunen osasunaren alde egin zuten. Gogorra izan omen zen bilera, baina auzokideek egindako lana eskertu zieten langileei. Hori da normalena, ustelkerian bapo bizi garen arratoiak ez bagara behintzat.

Orain errenta aitorpena egiteko epea zabalduko da. Diputazioek esango dute iruzurraren eta ustelkeriaren kontra gogor egingo dutela. Jarriko digute telefono bat, ere, norbait iruzurra egiten ikusten badugu sala dezagun. Gertatzen dena da “La casa de papel” seriea ikusi berri dudala; jada ez dakidala zein den ona eta zein txarra. Eta Ainhoa Alberdiren kasua ezagututa, nork esaten dit niri telefono hori ez dela amarru bat iruzurra salatzen duena harrapatzeko?

 

Infantilismoa aitzakia gisa?

Edu Apodakak, Lenin gogora ekarriz, ezkerraren infantilismoaren arriskuaz idatzi du Garako artikulu batean, eta “errealismo eta pragamatismoaren konpromiso iraulzailea”ren aldeko aldarria egin du. “Ziurtasun absolutua ezabatu behar dugu geure burutik”; “utopiak eta konpromiso praktikoak kontrajartzea baino erreakzionagorik ez dago”; “garaipena beti aurrerago dagoela sinistea inoiz ez garaitzeko desioa baino ez dela ahaztu barik”. Bat nator berarekin. Horregatik harritu nau infantilismo hori ELAri egokitu dionean, hain justu, ELAren jarduna errealismoan eta pragmatismoan oinarritzen denean.

ELA Hego Euskal Herriko lehen sindikatua da, alde handiarekin, ordezkaritzaren %35arekin eta 100.000 afiliaturekin. Sindikatuak emaitza horiek lortzen ditu errealitatean oinarrituta langileen beharrei pragmatismoz erantzuten dielako; erreminta baliagarria delako langileen eguneroko beharrei erantzuteko.

Garaipenak lortzen ditugu, azkena Beasaingo Antzibar kiroldegian. Ez dute soldatapeko esplotazioarekin amaitu, ez dute sozialismoa lortu, baina beren lan baldintzak hobetu dituzte.

Garaipen hauek, ospatu eta zabaldu egiten ditugu, antzeko egoeran dauden beste zentroetako langileak ere helburu zehatzen bila antola daitezen eta borrokatu dezaten. Eta emaitzak lortzen ditugu.

Ekonomia soial eraldatzailearen alde ere egiten dugu. EHko Laborantza Ganbaran, Euskoa moneta sozialean, I-Enerren, Goienerren, Fiaren, Koop57-n… parte hartzen dugu. Alternatiba “txiki” hauek zabaltzeko Alternatiben herria antolatu genuen Bilbon EHko Eskubide Sozialen Kartaren baitan, eta aurten Iruñean egingo dugu ekainaren 2an.

Sistema aldatzen dute alternatiba hauek? Ez. Baina eguneroko bizitzan sistemaren logikatik aparte bizitzeko, urrats zehatzak emateko, aukera eskaintzen digute eta indarra metatzeko, jendea erakartzeko, proiektu garrantzitsuak dira.

Bai negoziazio kolektiboan, bai EHko Eskubide Sozialen Kartan, bai ekonomia sozial eraldatzailean, bai greba feministan… utopiak eta konpromiso praktikoak uztartzen ditugu.

Apodakak dio, ere, Ezker Abertzaleak “kontrabotere hutsean jarrai dezala” nahi dugula. Ezker Abertzaleaz ari denean alderdi politikoaz edo hautes-koalizioaz ari bada, alderdi edo hautes-koalizioen helburua hauteskundeak irabazi eta gobernatzea dela jakinda, esaten duenari ez diot zentzu handirik aurkitzen. Beste kontu bat da, irabazteko asmoz, aukeratutako estrategiarekin bat gatozen edo ez. Hori beste kontu bat da.

Ostegunean Tuteran izan nintzen bertako ELAko 20 ordezkari berriri ikastaroa ematen (Erriberan %21eko ordezkaritza dugu). 20 horietatik hiru migranteak ziren. ELAren autonomia politikoaz ari nintzela, esan nien “hemen galdezka hasiko banintz, bakoitzak agian alderdi politiko desberdin bati eman dio bozka”, eta afrikar jatorriko batek esan zuen “edo agian ez dio inori bozka eman”. Pertsona horrek ez du topatu bere behar edo interesei erantzuten dion alderdi edo hautes-koaliziorik. Zein hautesle mota bilatzen du EH Bilduk irabazteko?

Suposatzen dut Apodakaren artikulua Ezker Abertzaleko barne eztabaidetan-edo kokatu behar dela. Agian bere asmoa eztabaida horretan hausnarketan sakondu eta bide bat marraztea izan da. Baina niri behintzat, artikuluaren lehen irakurketaren ondoren, soilik hiru gauza gelditu zaizkit buruan: Lenin, infantilismoa eta ELA. Agian hori ere zen bere intentzioa: “ELAren sirena kantu” horiek gainetik kentzeko sindikatua infantilismoarekin lotzea. Agian.

M8ko greba feministak erakutsi diguna

Ez nuen oroitzen koadrilan guztiok gizonak ginela; martxoaren 9an konturatu nintzen. Afal aurreko poteoan txantxak, txisteak. Afal orduan, txotx deietan, “utzi pasatzen horiei, bestela…”, neskak zetozenean . Orduek aurrera egin ahala, iragazkiak ezabatuak, barruko minak, haserreak, erresistentziak, jarrera erreaktiboak. Bezperan, feministek Euskal Herriariari orri bat oparitu zioten mobilizazioen Guinnes errekorren liburuan, eta koadrilan, pozez zoratzen ospakizunetan egon ordez, erretxinduta zeuden batzuk.

M8 magikoaren hamaika irakurketa egin(go) dira, mila eta bat ikasgai atera; nik ere badut nirea: greba feministaren arrakasta Euskal Herriko mgimendu feministak azken urteotan egin duen lan nekagaitzaren fruitua izan da (eskerrik beroenak greba hau posible egin duzuenoi; badakit batzuentzat oso exijentea izan dela; esango nuke Bilboko Alternatiben herria amaitzean idatzi nuen postak ez duela gaurkotasunik galdu).

Helburuak garbi, bideari ekiteko prest zeudenen artean aliantza egin, bide orria, mugarriak, proiektuak… adostu eta aurrera. Emakumeen mundu martxa, feministok prest, indarkeria matxistaren kontrako erresistentzia, festetako antolakuntza, Bizkaiko zahar etxeetako langileen greba…

Autonomia osoz. Alderdi politiko baten edo bestearen jarrerak baldintzatu gabeko bidean. Diskurtso erradikala, garbia, ahoan bilorik gabe, tonua apaldu gabe, alderdi politiko hau edo hura minduko ote den arduratu gabe, erabakimenez, konplexurik gabe, mugimenduari inongo mugarik jarri gabe, potentzial osoa garatuz: mugimendura  gehitu nahi dena gehitu dadila.

Batzuek barre egingo zieten. “Nora zoazte hauekin edo haiekin kontatu gabe. Horrela ez duzue ezer lortuko. Betiko lau katuak besterik ez…”Zer nolako ikasgaia.

Eta martxoaren 8an magia sortu zen.  Uholdea nonahi. Marea horretan murgilten ez zena itotzeko arriskua zuen. Samara Veltek Berrian esan zuen: “Batzuei kezka sortu zaie, eskuineko alderdiak ere ahalegindu direlako protestaz jabetzen, bezperan grebari kritika biziak egiten zizkietenetako batzuk lanuztera gehitzeraino“.

Atzo agerraldia egin zuen Euskal Herriko mugimendu feministak: “Alderdi politiko batzuek interes elektoralengatik egindako babes keinuak salatu nahi ditugu“. Horixe da mugimendu sozial autonomo indartsu bat. Bere bidea egin, eta alderdiak interpelatzen ditu konplexurik gabe, gauzak garbi esanez. Zer nolako ikasgaia.

Burujabetza prozesua ere halakoxea imajinatzen nuen nik.

La falacia de contraponer la vía bilateral a la unilateral

EditNotGipEl editorial de Noticias de Gipuzkoa me ha afectado mucho, demasiado. Llevo todo el día jamándome el coco, y aunque haya puesto un par de tuits, que al final han sido cuatro, no he conseguido quitarme este ruido de la cabeza, por lo que he decidido someterme a la terapia que nunca falla: fijar por escrito las ideas que no paran en mi cabeza (cuando acabe el post, estaré en paz, y dormiré tranquilo; gracias, blog).

No sé por qué, pero después del día de ayer, independencia catalana y artículo 155, esperaba encontrarme otra cosa en el editorial. El título lo dice todo; es la misma posición de Podemos. La búsqueda incansable de la centralidad. Una peligrosa equidistancia que equipara el procés, intento de un pueblo de conseguir más libertad por vías democráticas y pacíficas, y la deriva autoritaria del Estado español, que no duda en usar su poder y su violencia contra ese pueblo.

Que un periódico que busca crear opinión entre la gente abertzale, intente llevar a sus lectores y lectoras a esa posición, cuando el parlament de Catalunya acaba de proclamar la independencia, me parece tremendo. No sólo porque la lógica diga que se tendría que poner del lado del nacionalismo catalán, y que debiera celebrar la declaración de independencia. No sólo porque está claro, quién pisa a quién. Es que, si te colocas en el justo medio de una pareja donde la relación de poder es tan asimétrica, te estás poniendo de facto en el lado del fuerte. Muy duro.

Y el editorial habla del fracaso de la vía unilateral. Pero, ¿por qué dice que ha fracasado? ¿Es que esto ha acabado? En absoluto. ¿Es que Catalunya no ha avanzado desde que empezó con la vía unilateral, una vez comprobado que la otra vía era imposible debido al NO perpetuo de Estado español? ¿Es que no hay más gente favorable al derecho a decidir? ¿Es que no hay más gente a favor de la independencia? ¿Es que no hay más gente dispuesta al compromiso para conseguir la independencia? ¿En qué ha fracasado, entonces? ¿En no convencer al Estado español? ¿Podría ser que la persona que ha escrito el editorial deseara ese fracaso, y por eso lo que busque pueda ser que la gente, aunque sea abertzale, crea que los y las catalanas han fracasado? Muy duro.

Para terminar, el editorial insinua que hay otro camino: el bueno. Me imagino que será el de la bilateralidad y el acuerdo. Esa vía que todos y todas queremos. Esa que los catalanes intentaron una y otra vez. Aquella que sí fracasó.

Igual quieren hacer creer a la gente que esa vía, la que a todos y todas nos gustaría (porque a nadie le gusta complicarse la vida), es posible. Y yo digo, si esa vía, la de la bilateralidad es alguna vez posible (si de lo que estamos hablando es del derecho a decidir), será porque Catalunya ha emprendido la vía unilateral. Y es verdad que esta vía también puede fracasar, porque la vía unilateral es una condición necesaria, pero no suficiente, para que se dé la bilateralidad.

Autogobernuaren lantaldea, biluzik

EinsteinZertarako ikasi behar dugu latina? Eta historia? Eta filosofia? “Hori da un rollo ez duela ezertarako balio”. Umeek eta nerabeek egiten dituzten ohiko galdera eta baieztapenak. Ume haiek, ordea, adinean aurrera egin dute, eta zenbait aginte postuetara iritsi dira. Eta dirudienez galdera horien atzean oinarri sendoak aurkitu dituzte ikasketak aldatzeko, eskola mailan zein unibertsitatean. Enpresen beharretara egokitzea da erronka, ikasketak amaitzean enplegua aurkitu ahal izateko.

Jakina, modu horretan, zientziek ospea eta arrakasta lortu duten bitartean letrak ordea  baztertuak izan dira; zertarako denbora alperrik galdu grezierazko testuak aztertzen? Gero eta teknokratagoak gara. Ideologia, politika, ekonomia… ez dira garai batean bezala mundua eraldatzeko tresnak, ondo kudeatu beharreko gaiak baizik. Mundu erreala dena da, eta berau ahalik eta hobekien eta modu eraginkorrenean kudeatzea da kontua, auzi guztiak teknikoak eta zientifikoki neurtu beharrekoak bailiran. Horregatik gutxiesten gaituzte baloreetaz, etikaz, bidegabekeriekin amaitzeaz, mundu hobea eraikitzeaz… hitz egiten dugunean. Idealista hutsak, errealitatetik kanpokoak, ameslariak… omen gara. Mundu mugatu eta zikin honetan nork bere ardura hartu eta erabakietan “ez bustitzeko” aitzakiak omen, guk esaten ditugunak.

Bada, momentu batez, sinistuko dut hori hala dela, auzi guztiak teknikoak direla, eta zientifikoki neurtuko dut Autogobernuaren lantaldeak  ia 4 urte hauetan egin duen lana. Hau da, bere garaian fiskikan ikasi nuena behingoz erabili egingo dut, eta hala demostratuko dut ez nuela hura alperrik ikasi.

Lanaren formula honokoa da:

W = F x d
(Lana=Indarra x distantzia)

Ez dut ukatuko lantaldean ibili den jendeak indarra erabili duela; Eusko Jaurlaritzak eta Legebiltzarrak indar handia jarri dutela lantalde hau emankorra izan dadin. Baina distantzia neurtzean dator arazoa: 2014tik hona mugitu garen diztantzia, optimista jarrita, zero da. Are, Espainiako gobernuak, PSOEren laguntzaz, 155. artikulua aplikatu duen honetan, autogobernu lantaldea larru gorritan gelditu da, guztiz biluzik. Zertan gabiltza txori eta loreez eztabaidan, autonomien Estatua bera desagertu denean?

Ikuspegi teknokratiko batetik, beraz, Autogobernuaren lantaldearen eraginkortasuna hutsaren hurrengoa da.

Baina, aizue, zer gertatzen da lan hori politikoki neurtzen badugu? Hau da, autogobernuan aurreratu duguna neurtu ordez, EAJk urte hauetan aurreratu duena neurtzen badugu? Ño! Orduan bai! Orduan formulak lantaldean lan handia egin dela frogatua gelditzen da.

Guztia teknikoa dela sinestarazten diguten bitartean, ez ote digute politikoki gol bat bestearen atzetik sartzen? Indar handia jarri, bai, baina lana, norentzat?

Ikastolako guraso erdaldunak kexu dira

euskarazBiziNahiDutOstiral arratsetan edozer gerta daiteke lan aste osoko nekea eta garagardoak nahasten direnean. Normalean txikikeriez jarduten dugu, azaleko kontuez, baina egun hartan udazkeneko hego haizeak eraginda-edo, ez baitzen ilargi beterik, guraso erdaldun batek bota zuen bere ahotik inoiz entzutea espero ez nuena.

Euskararen egoera gure ikastolan dramatikoa da, tragedia bat, hobe esanda. Ni 73koa naiz. Alaba ikastolan hasi zenean uste nuen bere ikaskideen guraso gehienak euskaldunak izango zirela, frankismoa bizi gabekoak izango zirela ziurtzat hartuta. Bada, ez. Frankismoa bizi gabekoak ziren, bai, baina gehienak erdaldunak. 2 urteko gelan, 3 urteko gelan, ume gehienek gaztelaniaz egiten zuten. Pentsa, hortik aurrera. Gurasoen artean dena gaztelaniaz. Taldeko bilerak bi hizkuntzetan baina beti gaztelania gailentzen.

Semea hasi zenean zorte hobea izan genuen. Baina hirugarrenarekin berriro erdal giroa nagusi.

Jakina, nik ohiko faseak pasa ditut kontu honekin. Hasieran Santxo Indartsua nintzen. Bilera bakoitzaren ondoren ohartxoa idazten nuen, bakarkako bileretan gaia ateratzen nuen, seme-alabei eta beren lagunei euskaraz egiteko esan…

Gero Santxo Jakituna izatera pasa nintzen. Proposamen hausnartuagoak eta arazoa konpontzeko eraginkorragoak izan zitezkeenak  eginez. Esaterako, gela batean guraso euskaldunen haurrak jartzea eta bestean gainerakoak. Baina ez, hori diskriminatzailea omen, horrela erdaldunek ez dutela euskaraz ikasiko… Niretzat, ordea, hori da haurrek euskaraz egin dezaten aukerarik onena (baina ez bermea!). Oroitzen dut irakasle bati bilera batean  esan niona: nik euskara kontuarekin amore ematen dut. “Ez esan hori! Guk amore ematen badugu, akabo!”.

Berranduago entzun nuen orduz kanpoko eskolak jarri nahi zituztela ikasleentzat ikastolan, euskaltegi moduko bat, EGA ateratzeko. Hor, jada, Santxo Panza modura pasa nintzen.

Eta esango didazue, “bada, Santxo Panzak ez luke euskararen egoera larriaren inguruko testurik idatziko. Oraindik Santxo Jakitunaren eta Santxo Indartsuaren hondarrak gelditzen zaizkizu!”.

Ez dakit. Gauza da hego haizez eta garagardoz zipriztindutako ostiral hartan inoiz espero ez nuena entzun nuela: “yo le apunté a mi hijo a la ikastola para que aprendiera euskera, y no sabe hablar. Si llego a saberlo lo llevo a…”.

Estatu konfederala ala akordioa

IbarretxeMaragall

Guztiok bizi nahi dugu lasai, besteekin ongi konponduz, liskarrik gabe, elkar errespetatuz. Elkarrizketa, adostasuna, akordioa, bakea, aldebikotasuna… nik ere nahi nituzke. Nork ez?

Baina jendea gosez hiltzen da, armaz, erraz senda daitezkeen gaixotasunez. Jendea kalean bizi da, mehatxupean, beldurrez, ihes egitera behartua dago. Jendea ez da hilabete amaierara iristen, esklabo da, beste batzuentzat lan egitera behartua dago miseria baten truke, askotan ezeren truke. Hilabeteko kontratuak, egun batekoak, bi ordukoak. Eskubide bat bestearen atzetik urratzen da. Oinarrizko eskubideak, sozialak, zibilak, politikoak. Desberdintasunak handitzen ari dira, demokratzia pobretzen.

Basoa erdi betea edo erdi hutsik ikus daiteke. Batzuetan alde onei erreparatzen diegu, besteetan txarra paratzen zaigu mutur aurrean. Dena den, berdin jarraitzea erabakitzen dugu, bakearen izenean, bizitza gehiago ez konplikatzearren. Hobe gauzak bere horretan uztea, izan ere, zailtasunetan eta liskarretan sartuta ere, zer lortuko dugu? Erdi ongi edo erdi gaizki egonda ere, hobe lasai, ezaguna zaigun egoera batean; zertarako sartu nola amaituko diren ezin asma dezakegun abentura utopikoetan?

Esango nuke gehienak hor kokatzen garela; arruntena dela gure ezin egonak eta hausturak barnean gorde eta egunerokoarekin jarraitzea iskanbilarik ez sortzearren. Zenbaitetan, ordea, zerbait gertatzen zaigu, aktibatu egiten gara ez dakigu nola, eta bapatean espero ez genuen borroka batean aurkitzen gara, korronte ezezagun batek bultzatuta. Katalunia da adibide bat.

Euskal Herrian, ordea, ez gaude puntu horretan. Aukera egon liteke, dena den, inflexio puntu batean sartzeko, Kataluniak eraginda. Kontua da batzuek inflexio puntu horri heldu nahi diotela kosta ala kosta eta beste batzuk, aldiz, ahalak eta bi egiten ari direla aukera hori uxatzeko.

Arre ala so honetan etorri da Urkullu Lehendakariaren Estatu konfederalaren proposamena. Aldebikotasuna eta akordioa Espainiarekin, Estatu konfederala ortzimugan. Eta Egibarrek argitu digu zer den Estatu konfederala: Europar Batasuna da adibide bat.

Gadera da: Ibarretxek 2004ean proposatu zuena ez al zen gauza bera? Eusko legebiltzarrak gehiengo osoz onartu zuen erabakitze eskubidea jasotzen zuen Estatutu berria, eta Kongresuan ez zioten eztabaidarako ere atea zabaldu. Estatuan nazio politiko bakarra dago, eta berak soilik du erabakitzeko eskubidea. Garaian esaten zen Estatutu berriak ez zuela kontsentsu nahikorik lortu EAEn, PSEren adostasunarekin etorri balitz desberdina zitekeela; Kataluniara begiratzeko, haiek ari zirela Estatutu proposamena ongi josten.

Halaxe zen, 2005ean Kataluniako parlamentuan %89ko babesa jaso zuen tripartitoaren estatutu proposamenak. Kataluniako PP bakarrik azaldu zen kontra. Zapaterok esana zuen Kataluniak onartzen zuen estatutua bere horretan onartuko zuela. Baina ez. Madrilen ezinezkoa zen estatutu hori zetorren moduan onartzea (Katalunia nazioa da zioen estatutuak) eta Artur Masek Zapaterorekin akordioa lortu zuen Katalanek onartutako estatutua desitxuratuz (nazio hitza sinboliko bihurtzen zuen) sekretupean egindako bilera batean.

Estatutu desitxuratu hura 2006an onartu zen Kongresuan gehiengo osoz, eta ondoren Katalunian erreferendumean herritarrek baietza eman zioten, parte hartze eskasarekin eta atsekabe puntu batekin.

Ulertu nahi dut hau dela estatutu berriaren bidea elkarrizketa, aldebikotasuna, akordioa eta legea (Konstituzioa) errespetatuz egitea. Ez? Hau da, estatutu berritik nazio hitza eta erabakitze eskubidea kendu behar da Kongresuak gehiengoz onartu eta aurrera egin dezan. Berdin du Katalunian, zein Euskadin, zer kontsentsu lortzen duen.

Gauzak horrela eta konstituzioa errespetatuz, Kongresuko oniritziarekin eta Kataluniarrek erreferendumean emandako baietzarekin estatutu horrek aurrera egin beharko luke, ezta? Bada ez. PPk Auzitegi Kontsituzionalera jo zuen estatutu horren aurka, eta Konstituzionalak, bide legal guztiak egin zituen estatutu desitxuratu hura are gehiago desitxuratu zuen 2010ean artikulu batzuk antikonstituzionalak zirela ebatziz eta baliorik gabe utziz. Hortik dator, hein handi batean, gaur egun Katalunian bizi dena.

Beraz, ikusi dugu Espainian aldebikotasunak, elkarrizketak, akordioak eta bidea konstituzioak markatzen duen moduan egiteak nora daraman. Ezinezkoa da erabakitze eskubidea jasotzen duen estatutu bat aurrera ateratzea bide horretatik. Ibarretxeren saiakerak erakutsi zuen. Kataluniak egin zuen bideak are gehiago. Espainia ez da Britainia Handia. Espainia ez da Kanada. Nahi genuke, baina ez da, azken hamarkadak ezin argiago erakutsi digun moduan (aurretik konbentzituta ez baginen!).

Hortaz, Espainian Estatu konfederala aldebikotasunez eta adostasunez lortzea oximoron bat da, zirkuluaren koadratura. Bata ala bestea, ezin dira biak elkarrekin eman. Kontu da proposamen hori eginda zer bilatzen duen Urkulluk: aldebikotasuna eta adostasuna Madrilekin, gauzek bere horretan jarrai dezaten, ala Estatu konfederala, Kataluniak bultzatuta, hemen aldaketa prozesu batean abia gaitezen.

Esango nuke Lehendakariak berak erabili zuen esaldiak argitzen duela kontua, “en el horizonte de un estado federal” esan baitzuen. Ortzimuga ezin da inoiz harrapatu, gerturatu ahala ihes egiten du.

Gasteizko udaltzaingoa, PL2 eta ELA

euskarazBiziNahiDutBigarren aldia da berbera gertatzen dela. Orain dela hilabete edo urte gutxi batzuk, elur bolatxo bera bultzatu zuen maldan behera  norbaitek, interesatuki, bueltaka-bueltaka erraldoi bihurtu eta, jendearen nahasmenaren artean, ELAren lokalaren kontra jo zezan.

Kontua oso sinplea da, eta horregatik hemen azalduko dut, asmo oneko jendeak istorioa erraz uler dezan, benetan erraza baita:

Gasteizko udaltzainen artean mugikortasun prozesu bat abiatzen da. Eskaintza ateratzen denean, ez da zerbitzu guztietan euskara eskatzen. Arbitrarioki  hautatutako zenbait postutan soilik eskatzen da euskara.  Guk esaten dugu hori ezin dela izan. Udaltzaingoko zerbitzu guztietan eskatu behar dela euskara, herritarrei arreta euskaraz bermatu ahal izateko. Nola konpon daiteke hori? Nola lor daiteke euskarazko arreta Gasteizko Udaltzaingoan postu gutxi batzuetara ez mugatzea? Aurreko eskaintzari demanda bat jarriz. Eta horixe izan zen egin genuena, eta horixe izan da orain irabazi duguna (udalak eta udaltzaingoko jefaturak gauzak gaizki egin zituztelako).

Zer esan nahi du horrek? Horrek esan nahi du aurreko eskaintza bertan behera gelditzen dela, eta eskaintza berria egin behar dela, udaltzaingoko zerbitzu guztietan euskara bermatuz. Hau da, erabakia ona da euskaraz bizi nahi duten Gasteizko biztanleentzat, eskaintza berrian arreta euskaraz jasotzeko aukera zerbitzu guztietara zabalduko baita.

Zer gertatzen da? Epaia sartzean mugikortasun prozesu hori hasi aurretiko egoerara itzuli behar luketela udaltzainek (horrek ekarriko luke arreta zerbitzu zentralera PL2 gabekoak itzultzea). Dena den, anabas handiegia ez sortzearren, saiatuko da eskaintza berria azkar egin eta udaltzainak zuzenean postu berrira pasatzen, lehengo lekura itzuli gabe. Horregatik ari gara epaia urtarrilean indarrean sar dadin saiatzen (printzipioz irailean sartuko litzateke), ez daitezen udaltzainak eskaintza aurreko postura itzuli, ondoren eskaintza berriko postura pasatzeko; eta bide batez, arreta zerbitzu zentralean ez gaitezen itzuli, epe laburrerako bada ere, zerbitzua euskara bermatu gabe ematera.

Gauzak hala izanda, irakurri orain Noticias de Alavan larunbatean argitaratu zuten albistea. Zer iradokitzen dizue? Balirudike ELAk udaltzainei euskara exijitzearen kontra egiten duela, hain justu egia alderantzizkoa denean. Jakina, behin albiste hori eskura izanda, estima handirik ez digun jendeak badauka munizioa gure kontra kargatzen jarraitzeko, hain da jolas erraz eta bihotz-altxagarria!

ELA euskararen aldeko agente aktibo bat da, eta halaxe izaten jarraituko du, azken kongresuan onartu genuen “EUSKARAZ LAN EGITEKO ESKUBIDEAREN ALDE
ASIMILAZIO KULTURALAREN KONTRA” ebazpenak dioen moduan.

PL2NoticiasAlava