Berriro al dator 30. hamarkada?

Gauza konplikatua dago. Egoera zaila bizi dugu, eta gure kezka areagotu egiten da inguruan eskuin muturra gora ikusten dugunean. Aurreko mendeko 30. hamarkada datorkigu gogora askori. Baina, ba al du zerikusirik gaur egungo eskuin muturrak orduko faxismoarekin? Benetan al gaude orduko egoera berean?

Faxismoa leku guztietan ikusten dugun garai honetan, begiradak norabide egokian jarri zituen Enzo Traversok, Cornell Unibertsitateko historia irakaslea, “Derechas radicales y neoliberalismo autoritario” online ikastaroan, faxismo historikoaren eta egungo eskuin muturraren areko desberdintasunak zehaztasun eta xehetasunez argituz.

Esan zigun baietz, II. Mundu Gerratik ez zela orain bizi dugun bezalako eskuin erradikalen gorakadarik ezagutu. Azken bost urteotan faxistatze dinamika global bat ematen ari dela bai Europan (Hungarian, Polonian, Austrian eta Italian boterea eskuratu du, Frantzian indar handia dauka, eta gutxira arte salbuespen ziren herrialdeetan ere azaldu dira eskuin muturreko alderdiak, Alemaniako AfD eta Espainiako Vox kasu) zein mundu mailan: Trump, Bolsonaro, Erdogan, Modi, Putinen autoritarismoa, Filipinetako kasua…

Italiako historialariak argi utzi zigun zelai politikoa globalki ari dela faxistatzen. Globala dela arazoa eta orain dela hainbat urtetatik datorrela, 2008ko krisiak eraginda. Goranzko joera horretan, ordea, ez zaio iruditu pandemiak aldaketa iraultzailerik ekarri duenik. Covid krisiak salbuespen egoerarantz doan joera autoritario horretan sakondu besterik ez du egin, bere hitzetan.

Dena den, covid-ak ere eragin kurioso bat izan duela azpimarratu zuen: osasun krisi honetan, eskuin erradikala ez da hautagai zilegi eta fidagarritzat hartzen politikaren biraketa biopolitikoa kudeatzeko. Salviniren kasua aipatu adibidetzat: barne saileko ministroa zela ospearen aparretan zebilen, baina pandemiak sortu zuen elkartasun olatuak eta elkarlaguntza giroak zulora bota zuen.

“Eskuin muturraren asmoa nazio-komunitatearen birsorkuntza da, homogeneotasun etniko eta arraziala duen komunitate imajinario baten birsorkuntza. Baina definizio hori ez da nahikoa gaur egungo eskuin muturra faxismo klasikoarekin lotzeko. Beste ezaugarri batzuk behar ditu horretarako: indarkeriaren kultura/praktika ekintza lehenetsi gisa, antikomunismo militantea, demokraziaren suntsiketa (ezin da erregimen faxistetaz hitz egin ez badago suntsipenik; eskuin muturrak ez du demokraziarekin apurtu nahi, neoliberalismo autoritarioan eroso dabil), dimentsio utopikoa (faxismoaren etorkizunari buruzko ideia ez du gaur egungo eskuin muturrak), eta eliteekin harremana (faxismoa ez zen inoiz boterera iritsi eliteen babesik gabe).”

Halaxe biluztu zuen Traversok egungo eskuin erradikala, faxismo historikoaren ezaugarriak gogora ekarriz egungo eskuin muturraren mugak agerian utzi zituen. Muga horiek Capitoliaren erasoarekin argitu zituen. “Faxismoa arrisku bat da, bai, mehatxu bat, baina Capitolioaren erasoa ez zen estatu kolpe bat izan. Trumpek ez du alternatibarik. Trump ez da inoiz boterera iritsiko talde supremazista batzuen lider bezala. Trumpek modu bakarra du boterera iristeko: alderdi errepublikanoaren hautagai gisa. Egia da orain 5 urte ez zirela milizia sopremazista hauek existitzen, eta Trumpen aginte pean sortzen hoan direla. Baina, hau ez da izan indarkeriaren monopolioaren krisi bat (aurreko mendeko 20. hamarkadan izan zen moduan), AEBetan edonork armak izateko eskubidea bermatzen duen kultura juridikoak eragindako krisia baizik. Aurreko mendean faxistak boterera iritsi eta berehara eraisten zuten demokrazia. Trumpek, ordea, lau urte boterean egin ondoren, hauteskundeak irabazi dituela esaten du soilik. Bidenek iruzurra egin duela.”

Horrek guztiak eramaten du Enzo postfaxismoaz hitz egitera. Alde batetik kronologikoki faxismoaren ondoren datorrelako, eta bestetik politikoki beste konfigurazio bat duelako; beste gauza bat dira, inork ez du faxismoaren herentzia aldarrikatzen (salbuespen batzuk kenduta). Aldaketa bat dago. “Ideologikoki eboluzio bat eman da (gaur egungo eskuin erradikelako buruak ez dira ideologoak), eta egungo eskuin muturra ezin da antifaxismo klasikoaren lexikoarekin borrokatu.”

Faxismo klasikoaren eta egungo eskuin erradikalaren arteko aldea

Irakasle italiarrak aipatu zuen lehen desberdintasuna faxismo klasikoak dimentsio utopiko handia zuela izan zen. Liberalismo eta sozialismoaren arteko hirugarren bidea zen. Horrek gizon berriaren ideia moldeatzen zuen, estetika faxista bat; birsortze nazionala masa mugimenduaren bidez lortutako arraza birsortze gisa ulertzen zen; majinario kolektiboa lantzera eramaten zuen.

Oraingo eskuinerradikalak, ordea, atzerakoiak dira, ez dute utopiaren ortzimuga. Zer bilatzen dute? Mugen zainketa, moneta nazionalaren defentsa, protekzionismoa, balore tradizionalen babesa, europa judeokristauaren defentsa, AEB zuriaren defentsa… Berez, hauek ezkortasun kulturalaren eta beldurraren aurrean eraikitako proposamen kultural eta politikoak besterik ez dira. Ez du zeirkusirik faxismoak zuen proiektu iraultzailearekin. Ez dute etorkizunaz hitz egiten. Desagertu denaz hitz egiten dute soilik, berreskuratu nahi dutenaz.

Traversok orainkeria deitzen dio horri (presentismo esan zuen: régimen de historicidad presentista). Orainkerianbizi garela dio, eta orainkeri honetan biltzen ditugula lehenaldia eta etorkizuna ere. “Hori oztopo handia da eskuin erradikala faxismo berri bezala garatu ahal izateko.” Dena den, etorkizunera proiektatzeko ezintasun bera egotzi dio historialariak ezker erradikalari ere.

Eskuin muturra beldurrean eta kontserbadurismoan oinarritzen da. Ez du jada mundua zibilizatzeko misiorik. Ez du mundua konkistatu nahi, garai batean bezala, kontserbadorea da, bere mugetan gotortu nahi du, islamismotik, Hegoaldekoen inbasiotik babesteko… Egungo eskuin muturraren logika ez da konkista-logika bat, atzera egiteko eta erretiratzeko logika bat baizik.”

Eta amaitzeko, faxismo klasikoarekin desberdintzen duen beste gauza bat da eskuin muturrak langile klasearekin duen harremana. Soldata apalenak dituztenekin, prekarioenekin, langile esplotatuenekin, heziketa maila baxuena dutenekin… Historikoki faxismoak ez zuen inoiz hegemoniarik lortu langile klasearen artean. Beti izan zen langile klasearen etsaia, langile klaseak kontzientzia politikoa zuelako, praktika politikoa zuelako, kolektibo baten parte zelako,… Langile klaseak faxismoa borrokatu zuen beti.

Faxismo klasikoa burgesia txikiak osatzen zuen, intelektuen arteko geruza prekarioek, eta eliteen babesa zuten (eliteak ez du faxismoa sortzen baina bere babesa ezinbestekoa da faxismoaren garaipenerako).

Eta hau bai da larria: egungo eskuin muturrak herri xehearen hizkuntza bera erabiltzen du orain. Langile klasea konkista eremu bat da orain eskuin erradikalarentzat. Nola gertatu zaigu hori? Ezker erradikalak ez direlako gai izan eskuin muturraren sarrera hori ekiditeko.

Adi beraz. Eskuin muturra ez da garai bateko faxismoa. Ezaugarri desberdinak ditu, eta ezagutu ditugu zeintzuk diren bien arteko aldeak. Neoliberalismoak ekarri gaituen egoera zail honek eragindako beldurrean oinarritutako atzerako mugimendua da, langile klasearen barnean ere zabaltzen ari dena, eta joera autoritarioak gero eta errazago onartzera eramaten gaituena.

Egungo eskuin muturra ez da 30. hamarkadako faxismo hura, baina ez dakit eskuin muturrak baliatzen duen askatasunari diogun beldurra ez ote den Eric Frommek garai hartan idatzi zuen berbera…

Zergatik ez da Katalunia independente?

Batzuek diote 2017an erabakimena eta arriskuak onartzeko prestutasuna falta izan zirela (“ez zen aprobetxatu Estatua desbordatua zegoen momentua”). Beste batzuek diote arazoa dela urriaren 27ko independentzia adierazpena ez gauzatu izana (“gobernuak aurrera egin eta mobilizazioarekin jarraitu izan bagenu independente ginateke”). Jordi Muñoz politilogo valentziarrak, ordea, beste iritzi bat du: nire ustez Katalunia ez da independentea 2017an ez zirelako independentzia lortzeko baldintzak ematen.

Principi de realitat. Una proposta per a l’endemà del Procés liburuan kontatzen du (Jordi Muñoz, 2020, Ed. L’Avenç). Zein izan zen Procés-aren akats nagusia? Independentismoak ez zuela sekula %50eko langa gainditu (2015eko I27an %47a lortu zuen, 2017ko U1ean parte hartzea %43koa izan zen eta 2017ko A21ean independentismoa berriro %47an gelditu zen). Gehiengo handia da, baina ez nahikoa. %50etik gorako gehiengo argiak ematen duen zilegitasun hori gabe ezinezkoa da Muñozen ustez independentzia lortzea. Espainiar estatuak zilegitasun demokratikoa galdu zuen kataluniarren aurrean, bai, baina arerioak zilegitasuna galtzeak ez dio automatikoki alternatibari zilegitasun osoa ematen. Zilegitasun hori landu eta irabazi egin behar da.

Dena dela, Muñozek dio Procésak, independentzia lortzea oso zaila dela agerian utzi duen arren, erakutsi digula ere independentismoa, mugimendu soziopolitikoa gisa, eta independentziaren aldeko iritzi publikoa Katalunian uste baina solidoagoa eta erresistenteagoa dela. Independentismoa ez da inoiz hain urrunera iritsi. Gero eta babes sozial eta elektoral egonkorragoa du eta goranzko joaerarekin darrai (ez dute errepresioarekin murriztuko, kontrakoa baizik).

Mugimeduaren ideian sakontzen du, esanez, azken hamarkadan Katalunian lankidetza eta lehia estua konbinatu duen aktore desberdinen sare batean oinarritutako mugimendu soziopolitiko bat eraiki dela, soziologia anitz eta transbertsala duen herrialdeko ehun asoziatiboarekin oso lotua. Azpimarratzen du ere mugimenduak harreman konplexuak dituela elite ekonomikoaren zati batekin eta, ideologikoki progresista izan arren, baita sektore zaurgarrienaren parte handi batekin ere, batez ere metropolikoekin.

Muñozek mugimendu honen oinarrian kokatzen ditu, hiru zirkulu kontzentriko bezala, independentismo tradizionala (gutxiengoa zena), autodeterminazio eskubideari erreferentzia konstantea eta autogobernua hobetzeko gehiengo handi eta transbertsalaren borondatea. Energia latente hau Estatutaren erreforma prozesuak aktibatzen du. Garrantzia berezia ematen dio ere liburuaren autoreak 2003ko tripartitari eta berauk proposatutako estatut erreformari, zubi bat eraiki baitzuen bi munduen artean (ERC-PSC/ICV): katalanismo federalistaren parte batek independentismora pasatzeko zubi hori erabiliko du. “Aliantza hura gabe asko konplikatuko zen gaur gauden tokira iristea.”

Dena den, liburuan dioen moduan, independentismoa ez da ezerezean hazi, testuinguru jakin batean eta beste aktoreekin elkarrekintzan baizik. Procésak eragin dituen erreakzioen artean hiru azpimarratzen ditu: Estatuaren erantzun autoritarioa, Katalunia barneko polarizazioa (Cs-en hauteskunde arrakastak adierazten duen moduan) eta ohiko velle catalanismearen nostalgia, lehengo statu quo lasaia faltan botatzen dutenena.

Baldintza horietan indartzen da mugimendu independentista, 2015etik 2017 bide-orri adostuarekin bat eginda. Batasun hura miraritzat jotzen du Muñozek, bat egite horren abaroan urriaren 1eko hiru hipotesi desberdin biltzen baitziren: batzuentzat negoziazioa bultzatzeko erreminta zen erreferenduma (Estatua negoziatzera behartzeko), beste batzuentzat altxamendurako erreminta zen (emaitza kalean defendatu eta Estatuari eskutik joango zitzaion altxamendua sortzeko; hipotesi honek indarra hartzen du urriaren 3ko greban) eta gehienentzat deskonexiorako erreminta zen, minik gabeko deskonexio expres bat (Kataluniako tradizio moderatuak bere egin zezakeen hipotesi bakarra). Gertatzen dena da hiru hipotesietako bakar batek ere ez duela emaitzik lortzen. Estatuak ez du negoziatuko, ezinezkoa da altxamendua gauzatuko duen mobilizazio mantentzea eta Estatuak bere indarra erakutsi du (deskonexio baketsua kimera bat zen).

Eta halaxe iristen da independentismoa traïdors eta hiperventilats artean banatzen den momentura. Zer egin? Jordi Muñozek bide bat proposatzen du.

2017koa krisi konstituzional bat izan zen, eta orain oreka berri batean sartzen ari gara, egonkorragoa edo ezegonkorragoa, luzeago edo laburrago iraungo duena, baina, dena dela, hurrengo urteetako jokozelaia definituko duena. Expres independentzia baztertuta oreka berria Kataluniako eta Espainiako politikaren eboluzioak ezarriko du.

Estatuan funtsean hiru gauza gerta daitezke: egungo ezkerreko gehiengoa kontsolidatzea, hiru eskuinek gobernatzea edo tarteko oreka bat, koalizio handi moduko bat.

Katalunian aldiz lau gauza gerta daitezke: independentismoa zabaltzea, independentismoa dagoen lekuan gelditzea baina erabakitzeko eskubidearen aldeko kontsentsuak gora egitea, egungo posizioak dauden lekuan gelditzea, edo independentismoaren desgastea.

Konbinazio desberdinak eginda ondorio batera iristen da autorea: soluzio politiko batera trantsizioa egiteko probabilitatea, funtsean, independentismoaren eboluzioaren araberakoa izango da. Soilik independentismoa indartu eta soluzio demokratikoaren aldeko %70a artikulatzeko gai bada imajina daiteke irtenbide baikor bat.

Hori jakinda, irabazteko aukerak handitzeko estrategia bat definitzen du, bi aldagai azpimarratuz: independentziaren aldeko gehiengo argia lortu alde batetik, eta soluzio demokratikorako erreferendumaren aldeko gehiengo zabal eta tranbertsal bat artikulatu, bestetik. Bi gauza diferente dira, eta, hortaz, desberdin pentsatu beharrekoak.

Independentziaren aldeko bozak denboran gorantz doaz, eta gorako joera hori soilik mantenduko da mobilizazioak badarrai (desmobilizazioa da mugimendu askoren arriskurik handiena). Dena den, autorearen ustez %50a gainditzeko gakoa egun ditugun instituzioen gobernantza da. Ez da nahikoa botere instituzionala lortzea; erabakigarriena botere horrekin zer egiten den da. Muñozi iruditzen zaio 2017tik hona gobernantza defizit bat izan duela independentismoak: jendeari iruditzen bazaio eguneroko arazo zehatzak konpontzeko ez duela balio, eta soilik etorkizun ezezagun bat proposatzen duela, zaila izango da independentismora jende berria batzea.

Independentismoak egiten duen autonomiaren gobernu on edo txarrak balioko dio boto emaileari errepublika independentea nolakoa izango den jakiteko. Egia da oso mugatua dela egin daitekeena, baina hobe da soluzioak bilatzea, muga hori ezer ez egiteko aitzaki gisa erabiltzea baino. Alderdi subiranisten lehen betebeharra da eskura dituzten instrumentuak erabiltzea arazoak konpondu, errealitatea eraldatu eta burujabetzaren abantailak egindakoarekin demostratzeko.

Dena den, Muñozek dio gehiengo argia ez dela nahikoa: independentismoak irabazteko aukera du, baiezkoaren eta ezezkoaren aldekoen artean adostutako arau garbiak dituen erreferendum bat egiten bada, eta, beraz, galtzaileak emaitzak onartuko dituela bermatzen bada. Orain arte %70 hori artikulatzea ezinkezkoa izan da, besteak beste, procésak polarizazio emozionala eragin duelako. Distantzia emozional hori gainditzeko zubiak eraikitzea ezinbestekoa izango da. 2017 hartan independentismoak planteatu zuen enbatan, jende askok beldurra sentitu zuen bere eskubideak urratuko zirela pentsatzen zuelako. Independentismoak ez zuen beldur horrekin enpatizatu.

Zubiak eraiki eta polarizazio emozional hori baretzeko funtsezko instrumentua da independentziaren aldeko eta kontrakoen arteko berme komunetan pentsatzea: erabakiak hartzeko prozesuetako bermeak adostu eta etorkizuneko identitate eta kultura anitzen enkaje instituzionala ziurtatu emaitza dena delakoa izanda, dependentzia ala independentzia. Tolerantzia eta inklusioa praktikatzeak prozeduretan adostasunera iristea ekar dezake.

Elkarrizketaren aldeko apustuak, ere, lagun dezake bide honetan. Zentzu horretan elkarrizketaren mahaia, emaitzak eman zein ez, aukeratzat du Muñozek. %70aren artikulazio politikoa lagun dezakeen beste gako bat iruditzen zaio Estatuaren erantzun autoritarioaren eta errepresioaren kontrako kontsentsuaren lanketa dela. Eta nazioartera begira ere, independentziaren aldeko gehiengo argi batekin eta erreferendumaren aldeko fronte zabal bat artikulatuta, egoera asko aldatuko litzatekeela iruditzen zaio.

Liburua bikaina eta guztiz gomendagarria da. Procés guztiaren konplexutasunean ausardiaz murgiltzen da, gako asko ematen ditu eta etsipen, derrotismo edo noraezaren aurrean balioan jartzen du hamarkada honetan independentismoak lortu duena. Eta garrantzitsuagoa dena, independentzia lortzeko bide bat proposatzen du.

Lortu du meritu gehigarri bat Jordi Muñozek: lehen aldiz katalanez idatzitako liburu bat irakurri dut hasieratik bukaerara.

Egun denak ez dira berdin

“Laino ilunak ikusten
goizean goizez zeruan”
Delirium Tremens

 

Hau bai da historikoa. Historia liburuetan azalduko da. Errealitateak fikzioa gainditzen du. Jada ez dakigu zer ezkutatzen duen jasotzen ari garen datu uholdeak. Kutsatuak, ospitalizatuak, hildakoak. Kurba exponentzialez betetako grafika horietaz haratago, zer kontatuko dute etorkizunean?

Mundua. “Birus txinatarra” vs. “AEBetako militarrek Wuhanen zabaldu zuten birusa”. Huawei, 5G, gerra komertziala. Irani enbargoa, Oman golkoko gertaerak, Ali Jameneiren hilketa. Petrolio prezioaren amiltzea, AEB-Saudi Arabia vs. Errusia. Siriako gerra.

Europar Batasuna. Egonkortasun itun ez hain ukiezina. Koronabonoak, jai-jai. Brexita, lehena, zein da hurrena? Batasuna, bai, migranteei mugak ixteko. 

Espainiar estatua. Birusak ez du lurralderik, diote, baina espainiar batasuna indartzeko erabiliko dute, monarkia salbatzeko, PSOE-PP koalizio handia, azkenean, agintean jartzeko.

Ekonomia. Birusak ez du ideologiarik diote, baina bankuak salbatzen dituzte pertsonen kaltetan. Pribatizazio eta murrizketak langileen dedikazioarekin eta balkoietako txaloekin estaltzen dituzte. “Bai, momentu batean bazirudien neurri neoliberalak baztertuko zituztela, baina zor publikoa ordaindu egin behar zenez…”

Lana. Shocka. Beldurra. Arriskua, ekonomia koman ez sartzeko aitzakian. Zahar etxeak, etxez etxeko laguntza, garbitzaileak, ostalaritza, telemarketing, etxeko langileak… ERTE. Langabezia. Prekaritatea, izan zaitez autonomo/ekintzaile, enpresa kultura berria, outsourcing. Emakumeen doako zaintza lan ikusezina.

Demokrazia. Autoritarismoa hemen da. Alarma egoera. Militarrak kalean, bizilagunak polizia lanetan. Etxean sartuta, aste bat, bi aste, hilabete. Bakarrik. Kolektiboa lantzeko klandestinitate garaia.

Digitalizazioa. Auzolana diote, baina denda txikiak itxi eta Amazon, Glovo, Apple… garaile. Telelana, aplikazioak, datuak… zelatatuak. Anaia Handia. Google hezkuntza eta osasungintzaren jabe.

Gerra. “Hau gerra bat da, koronabirusaren kontrako gerra”. III. mundu gerra. Bitartean, gu denak etxean gaudela, AEBetako 30.000 soldadu etorri dira Europara. Zertara? apirilean   NATOren Europe Defender 20 ariketa militarra egitera. Europa konfinatua dagoenean soldadu estatubatuarrak kaletik lasai ibil daitezke “osasuntsu daudelako”.

Ziurgabetasun aroa. Kezkak, galderak. Fokoa zabaltzeko garaia da, argi luzeak jartzekoa. Hatzak ez dezala ilargia estali, zuhaitzak basoa ere ez. Historia ez dago idatzia, guk egiten dugu. Nola egin dezakegu, bizi dugun egoera honetan, datorren erasoaren aurrean, kolektiboki antolatu eta bizitza erdigunean jartzeko?

Itxaropena zaindu eta inoiz ez galdu.

Nola azaldu gazte bati sindikatua zer den: Joseba Barandiarani iruzkin bi

Atzoko Berrian Joseba Barandiaranen “Zergatik ditu asteburuak egun bi?” artikulua irakurri nuen eta egon-ez moduko batekin gelditu nintzen. Aspaldi ez bezala, egon-ez hori idazten arintzen saiatuko naiz:

Egia da. Bi eguneko asteburua jaso egin dugu. Beste batzuek borrokatu zuten 40 orduko lan astearen alde, eta gu ari gara eskubide horretaz gozatzen. Eskubide horretaz, eta gainerako guztiez: opor ordainduak, baja ordainduak, pentsioak, gizarte segurantza, osasun eta hezkuntza publikoa, negoziazio kolektiboa…

Baina, zergatik borrokatu behar izan da eskubide horiek lortzeko? Bi eguneko asteburuen kontra, opor ordainduen kontra, pentsioen kontra, gizarte segurantzaren kontra, osasun eta hezkuntza publikoaren kontra, negoziazio kolektiboaren kontra zeudela enpresari eta boteredunak.

Eta orain berbera gertatzen da. Beste pantaila batean, bai, baina berdin. Bizkaiko erresidentzietako langileek 378 greba egun egin zituzten, eta beste lan baldintza askoren hobekuntzaz gain, askok ezinezkotzat jotzen zuten 35 orduko lan astea lortu zuten. Greba langile guztiek egin zuten? Ez, baina lortutakoa guztiei aplikatuko zaie.

Gizarte Ekimeneko grebalariei ere esaten zieten ezinezkoa zela eskatzen zutena lortzea. Baina 28 greba egun (eta beste hilabete bateko deialdiari esker) ezinezkoa zirudiena lortu zuten. Eta lortutako hori, sektoreko langile guztiei aplikatuko zaie.

Gipuzkoako komisaria eta epaitegietako garbitzaileak (9 hilabete greban), Elorrioko garbitzaileak (5 hilabete greban), NH eta Barceló hoteletako gela garbitzaileak (43 egun greban), Tabakalerako Ubik liburutegiko bitertekariak (7 hilabete greban), Gipuzkoako hondartzetako sorosleak, Euskalduna Jauregiko azpikontratatuak, Bilboko arte ederretako museoko azpikontratatuak, Navarplumako langileak, DHL-Aguraingo langileak…

Hamaika adibide dauzkagu (garaipen sindikalak ospatzearen garrantziaz Nagore Uriarteren artikulu hau gomendatzen dizuet eta baita Mari Cruz Ekororen bideo hau). Batzuetan sindikatua zer den jakin gabe ere, beraien egoera prekarioari aurre egiterik ba ote zegoen jakiteko ELAra gerturatu dira. Eta guk arrakastarako errezeta eskaintzen diegu: kolektiboki antolatu, afiliatu eta grebara. Oraindik oroitzen ditut Ubikekoak, artean greban zirela, esaten: hau irabazten dugunean guztiei esango diet berdina egiteko!

“Gazte, sindikatuak nor defenditzen duen jakin nahi? Txiki Muñozi entzuten zitzaion gehien hau: “gure jendea”. Afiliatuak.” Bada, ez, Joseba. Txiki Muñozek “gure jendea” zioenean langile klaseaz ari zen, langile jandeaz, bere lan indarra saltzera behartua dagoena biziraungo badu. Eta historiak eta praktikak erakusten duen moduan, afiliatuak dira, bai, greba luzeak egiten dituztenak, erresistentzia kutxarik gabe ezinezkoa litzatekeelako grebak luzatzea ezinezko dirudiena lortzeko. Baina lortzen dena guztientzako da. Ez soilik enpresako, zentroko edo sektoreko langileentzat, baita gainerako guztientzat ere, batez ere gazteek eta emakumeek pairatzen duten prekaritateari aurre egiteko bide bat erakusten duelako, benetako adibideekin.

Eta esan bezala, prekaritatea antolaketa kolektiboa eta grebarekin borrokatu egin behar bada , esan nahi du zeinbaitzuk prekaritatea nahi dutela, prekaritatea bultzatzen ari direla. Gorago aipatutako adibide guztietan enpresariek (batzuetan instituzioekin batera) lan gehiago diru gutxiagoren truke lortzeko borrokatzen zuten.

Josebak bere artikulu amaieran dio hiru edo lau eguneko asteburua errazago etorriko dela enpresarien eskutik sindikatuetatik baino. Enpresarien zain egon baino, hobe bi eguneko aste burua lortu zuen langile mugimenduaren borrokara batzea. Hurrengo geltokia: 35 orduko lan astea. Urtarrilaren 30ean Greba Orokorra.

 

Sevillan goxo-goxo eta bero

Ekainak 1. Lehen aldia Sevillan. Noiz eta Día de las fuerzas armadas bertan ospatzen zenean. Arazoak hegaldi edo trenak hartzeko. Arazoak aterpea aurkitzeko. Eskerrak Andaluziako Coop57ko Danik bere etxean hartu gintuen… Ez ginen La Giraldan izan, baina bai Las Tres Mil Viviendasen, estatuko errenta txikiena duen auzoa. Sevillako auzo desegituratuena. Pobrezia, drogak eta bortxa. Bada, bertan eman ziguten bazkaltzen Asociación Gitana Vencedores-eko lagunek, Sevillan hoberen zainduta dagoen belar artifizialeko futbol zelaian, Pedro elkarteko presidenteak harrotasunez esan zuen moduan. Eta ez ginen lau katu, 80 lagun inguru baizik, Coop57ko estatuko lurralde sail desberdinetatik etorriak denak. Bertan egin genuen ere Coop57ren batzar nagusia.

Esku zabalekin hartu gintuen Pedrok. “Auzoa aldatzen ari gara, gu geu, auzokideak, antolatuta. Gazteei kirola eta heziketa eskaintzen dizkiegu drogak eta bortxaren ordez. Droga fumaderoa zegoen tokian orain gimnasio bat dago. Ezinezkoa litzateke hori Coop57ren finantziazio eta auzokideen lankidertzarik gabe.” Vencedores Coop57ko bazkidea da.

Ekainaren 2an, Cadizera bidean, Puerto Realeko igerilekuan gelditu ginen, baina ez bainua hartzeko. Arturok erakutsi zizkigun instalazioak, Cooperactiva udal igerilekuen istorioa kontatzen zigun bitartean. Zerbitzu publiko azpikontratatua, azpikontrata aldaketa, kudeaketa penagarria, grebak eta, bat-batean, kiroldegia itxita. “Coop57gatik eta Autonomía Sur kooperatibagatik ez balitz igerileku hau behin betiko itxita legoke. Baina ikusten duzue: beraien bultzada eta laguntzari esker, hainbat urteetako borroka eta lan ikaragarriaren ondoren, langileok hartu dugu proiektua eta aurrera daramagu, gure gainetik dagoen beste inoren beharrik gabe. Gu gara hau kudeatzen hoberen dakigunak.”

“Sindikalki ongi antolatuta zeuden hauek” esan zigun Oscar García Jurado Andaluziako Coop57ko kideak. “Talde kohesio horrek asko lagundu du prozesua arrakastara ekartzen.” Ahalduntze prozesua izan da. Ahalduntze prozesua izaten ari da ere Las Tres Mileko Vencedores elkartearena, auzoarena. Eta ahalduntze prozesu horretan bidelagun: Coop57, finantza zerbitzu etiko eta solidarioen kooperatiba.

SUTEKen adibidea

Euskal Herrian ere ematen dira halako prozesuak. Sevillatik iritsi eta berehala SUTEK kooperatiba sortu berriko hiru langileekin bildu ginen ELAren Donostiako egoitzan. Enpresako jabearen kudeaketa txarrarengatik itxi zen enpresa batetik datoz hiruak. Bat ELAko ordezkaria zen. “Orain arte guk atera badugu lana aurrera, zergatik ez dugu guk sortzen enpresa ?” Eta hala egin dute. Ikustekoa zen haien begiek, hitzek eta keinuek transmititzen zuten bizia, gogoa, ilusioa… Guk, Olatukoopeko kideekin batera, Koop57 aurkeztu genien, besteak beste: 30 elkarte eta kooperatiba bazkide inguruk osatzen dute –Manu Robles-Arangiz fundazioa tartean– eta norbanakoek ere bat egin dezakete proiektuarekin. Egun 130 pertsona inguru gara bazkide Euskal Herriko Koop57n. Urte amaierarako 200 izatera iritsi nahi dugu. Lotura honetan duzu sarbidea: https://labur.eus/J5PCE.

Askotan esaten dugu bizitza erdigunean jarriko duen ekonomia nahi dugula. Gutxitan ikusten ditugu, alta, berau praktikan jartzen duten adibideak. Sevillan nengoenean, eta hona etorri naizenean, galdera berbera egiten zidan hemengo jendeak: beroa? Ikaragarria, Andaluziako Coop57ko kideek egin diguten harrera eta eman diguten tratua. Praktikan erakutsi digute zer den ekonomia sozial eraldatzailea.

Tabakalera, ez dadila haria eten

Lehen aldia zen lanari buruz galdetzen ziotela.  Ordura arte beste kontu batzuetaz aritzen ziren: eguraldiaz, mutiletaz, beste nesketaz… Azaleko gauzetaz normalean, asko sakondu gabe, zerbait potoloa gertatzen ez zen bitartean. Inguruan zarata handia ateratzen zuen gertaerarik bazen, gaian sakon zezaketen. Hala izaten baita, etxeko galdarak arazoak ematen dituenean soilik konprenitzen dugu nola dabilen. Gauzak normal doazenean usteetan gelditzen gara, eta badakigu zer esaten duen esaerak: usteak erdia ustel.

“Zer gertatzen da itunpeko eskoletan?, zergatik hainbeste greba?, eta ikastoletan, grebarik ez?…” Jendearen jakin-mina asetzeko barruak hustu zituen, gustura: Eusko Jaurlaritzarentzat azpikontrata merke bat gara. Eta gaia aterata, ondokoak, “gu ere nazkatuta gaude, zerbitzu publiko bateko fisioak gara, baina azpikontratatuak gaude…”, eta besteak, “Osakidetzan, ere, gainezka gaude erizainak, ez gara iristen”. Izan ere, giroa sortzen denean, jendeak, azaletik sakonera murgiltzeko segurtasuna badagoela nabari duenean, errealitateaz hitz egiten du. Agintariak eta hedabideak entzunda, dena da polita, dena da ederra eta marabillosoa, baina dena da, ere, itxura.

Azkuna Zentroa, Euskalduna Jauregia eta Arte Ederren museoa Bilbon, Tabakalera Donostian, CBA kurturgunea Irunen. Tope berritzaileak, tope modernoak, tope guay. Administrazioek paparra ateratzen dute, baina bertako diseinuko lanpara batek langileen nominak baina gehiago balio du. Munduko erakuslehioan jartzen dituzten gune preziatuok aurrera ateratzen dituzten pertsonak azpikontratatuak dira, lan-egutegirik ez dute, igande eta jai egunetan lanean dabiltza, eta ez dira mileurista izatera heltzen. Baina hori guztia ez genekien, zarata egiten hasi ziren arte.

“Greban ginela pankartara iristen zen jendea harrituta gelditzen zen. Baina, ez al zarete funtzionarioak? Azpikontratatuak zaudetela? Ez zaretela 1000 euro irabaztera iristen? 500-700 euro kobratzen dutenak badirela?” Azkuna Zentroko mediatekako langileek 8 urte luzez iraun zuten, ixilik, lan-baldintza kaskarrak irensten. Hori zen zegoena, Bilboko Arte Ederretako langile azpikontratatuek egoerari buelta ematea lortu zutela ikusi zuten arte. “Guretzat museoko langileak erreferente bat izan ziren, oso greba ikusgarria egin baitzuten, ekintza oso originalekin”, kontatu zigun Azkuna Zentroko Patriciak urtarrilaren 27an Tabakaleran egin zen mahai inguruan.

Irungo CBA kuturguneko langileek, ere, antzeko esperientzia izan zuten, desberdintasun batekin: beraiek prekarietateari aurre egitea lortu zuten grebara iritsi behar izan gabe (Bilboko Arte Ederren museoan 41 greba egun egin zituzten, Azkuna Zentroan 38, eta Euskalduna Jauregian 14).

Bilbokoen eta Irungoen testigantzak entzutean buruarekin baietz egiten zuen Iñigok, Tabakalerako Ubik liburutegiko bitartekariak. “Joe, guri ere igual iguala pasatzen zaigu, jende guztia harrituta gelditzen da Tabakaleran gertatzen dena azaltzen diogunean!”. Abenduaren 22tik daramate greban, eta eskatzen dutena Tabakalerako aurrekontuaren %1,3 hutsarekin konpon badaiteke ere, oraingoz  ezeko borobila jaso dute. Greban zehar enteratu naiz Ubik izena nondik datorren, zergatik deitzen zaien Bitartekariak, eta zein den egiten duten lana. Berriro ere, gauzak sakonkiago aztertu eta ulertzeko astia hartzen dugu, bapatean zarata arraro bat egiten hasi edo gelditu egiten direnean.

Azkuna Zentroko langileentzat erreferenteak izan ziren Arte Ederren museoko eta Euskaldunako langileak (baita Bizkaiko erresidentzietakoak ere, Patriciak azpimarratu zuenez). Tabakalerako Ubik liburutegiko bitartekarientzat Azkuna Zentrokoak eta Irungo liburutegikoak dira erreferente. Eta Bitartekariak, zeinentzat izango dira eredu? Tabakalerako zuzendaritzari ihes egin zion, “zuei eskatzen duzuena ematen badizuegu, atzetik etorriko dira Tabakalerako gainerako langileak, Koldo Mitxelenakoak, eta Donostia guztikoak…“. Ez dadila haria eten.

 

 

Bizitzeko lan egin ala lan egiteko bizi?

Bata zein bestea aukeratu, beti irrikatuko ditugu lan ordu atseginak. Zail jartzen digute, ordea.

Motibazioa, komunikazioa, adimen emozionala, lidergoa, ekintzailetza, mindfulness, coaching… Gosaria gerentearekin, familian patinatzera enpresarekin, talde dinamikak hotel atseginetan, enpresa lasterketak… Langileen partaidetza, gardentasuna, erreferendumak… Enpresa kultura berriaz ari dira patronalak, legebiltzarrak, gobernuak eta guruak. Best-seller bihurtu dira autolaguntzako liburuak. Zentzu komun berria ekarri digu neoliberalismoak.

Aldaketa da normaltasun berria. Berrikuntza, etengabea. Malgutasuna, ezinbestean. Ezagutzaren ekonomia, 4.0 industria, etorkizun hurbilean. Langile berriek erronkak bilatzen dituzte, ametsak, askatasuna. Errutinak azkura ematen die, alde batetik bestera ibili nahi dute. Horra diskurtsoa, baina, errealitatea?

Bilboko NH eta Barceló hoteletako gela garbitzaileek 2,5 euro kobratzen zuten garbitutako gela bakoitzeko. Justu iristen dira hilean 800 euro irabaztera. Hilabetetik gora eman dute greban. Abenduaren 18an egoera hau nabarmen hobetu duen akordioak lortu zituzten.

Gipuzkoako komisaria eta epaitegietako garbitzaileek %7-13 arteko soldata arrakala dute kale garbitzaileekiko. 2018ko irailaren 19tik dira greban.

Berrikuntzaren eredutzat saltzen den Donostiako Tabakaleran, Ubik liburutegiko bitartekarien soldatak (goi mailako ikasketekin, hainbat hizkuntza menperatuta, ezagutzaren ekonomian lan eginda), ez dira 1.000 eurora iristen. Gainera larunbata eta igandetan lan egin behar dute, ordutegi itogarriak dituzte eta ezin dute opor egunik hartu. 2018ko abenduaren 22tik daramate greban.

Eta enpresa kultura berria?

Ah, bai, langile hauek azpikontratatuak eta externalizatuak dira… hain justu, langileak prekarietate gordinean itota, administrazio publikoek eta enpresek dirua aurreztu eta irabazteko, hurrenez hurren.

Partaidetza, gardentasuna, komunikazioa, motibazioa… beste langile batzuentzat dago pentsatuta. Gasteizko DHL-Mercedesekoentzat, esaterako. Bertan, 2013an enpresa kultura berria ezartzen hasi zirenetik, gertatutakoa kontatu du Jon Las Heras EHUko ikertzaileak Manu Robles-Arangiz Institutuak argitaratu duen dokumentuan. Merezi du irakurtzeak. Dena den, eta Jon Las Herasen lanaren spoilerrik egin gabe, esan dezakegu neoliberalismoak ekarri duen diskurtso ederrak errealitate latza ezkutatzen duela, baita enpresa kultura berria ezarri duten enpresetan ere.

Zuzendariek ardura eta askatasuna ematen diete langileei: bezeroekin guztiz konprometitzeko askatasuna. Horra, barne kontrol berria. Horra, autoesplotazioa. Horra, dedikazioa eta lan orduak biderkatzeko modua. Horra, bizitzaren inbasioa. Antsietatea, medikazioa eta meditazioa: zergatik, zertarako eta zeinentzako ari naiz bizitza galtzen?

Gauza txikien superbotereak

Gauza misteriotsua gertatzen ari da Euskal Herriko frontoietan: pilota partiduetan tonika salmenta disparatu egin da. Sekretua pilotazaleen poltsikoetan sartzen diren ginebra botila txikietan omen dago.

Zigarroa ere gauza txikia da. Baina leku itxi batean, ezkutuan bada ere, erretzen baduzu, bost minutu edo bi ordu pasata,  antzemango du norbaitek. “Hemen norbaitek erre du”.

Ez da jendeak tabernako goxotasuna ez duenik gustuko. Kanpoan dago barruan ezin duelako erre. Alkoholik gabeko garagardoa, ere, ez da futbolzaleen edaririk gogokoena, baina estadioetan ez dute beste erremediorik. Legea egin zuten eta kito.

Urkullu argia da horretan: “ez dut sinesten demokratikoki aukeratutako instituzioak ordezkatu nahi dituzten alternatibetan”; “asaldatu egiten nau ardurarik gabeko mugimendu sozialek baldintzatzea Katalunia”. Ildo horretan baztertu egiten ditu Herri Ekimen Legegileak. Berdin du, 17.000 sinadura jaso, eskoletako segregazioarekin amaitzeko, zein 130.000 sinaduraraino iristea, azpikontratetan lan baldintza duinak bermatzeko. Eusko Jaurlaritzako bozeramaleak, sinadura txiki horiek guztiak zezerezean uzteko, argi dio: guk hauteskundeetan 389.000 bozka jaso genituen. Jendeak lau urtean behin bozkatzen du, eta gobernua da erabakiak hartzen dituena.

Eta halaxe egiten dute: arauak egokitu hiri inguruetan merkatalgune erraldoiak sortzeko, igande eta jai egunetan denden irekierak bultzatzeko, urteko egun guztietan 24 orduz zabaltzen duten saltokiak erakartzeko… Amancio Ortegarirekin akordioa egin Osakidetzako inbertsio eskasa apaintzeko, Euskaltel saldu, La Naval hiltzen utzi, Gipuzkoaren etorkizuna Trumpen American Enterprise Institute think tankarekin birpentsatu…

Hauteskundeak irabazten dituzte, boterea dute eta pentsatzen dutena egiten dute. Dena den, batzutan, iradokitzen dute zenbait erabaki ez dituztela gustuko, bereziki herritarrak  haserretzen direnean, baina azpimarratzen dute errealista izan behar dela eta beste erremediorik ez dagoela. Hau omen da dagoena.

Eduardo Galeano beste puntan zegoen. “Utopiak aurrera egiteko balio du”. “Jende txiki askok leku txikietan, gauza txikiak egiten mundua alda dezake”. Eta sindikatu eta herri mugimenduek hortik edan dugu. Alternatiben herriak, Iraultza Txikien Akanpada, Argia txikitik eragiten… Handien erabakiek hondatzen dutena, erabaki txikiekin konpontzen. Bai, boterearen erabakiak baldintzatzeko indarrik ez dugun bitartean, txikitik eraikitzen joan behar dugu indar metaketa.

Badakit dena erlatiboa dela. Guretzat Lazkao Txiki Andy García baina handiagoa dela. EBBrentzat porrota izan den galdeketa GBBrentzat ahalduntze sozialerako erreferentzia bat dela. Baina “Erosi bertan. Aktiba itzazu gauza txikien SUPERBOTEREAK (Eusko Jaurlaritza)” irakurri dudanean, mundua gelditu zait.

Ez, ez dut Boletin Ofizialean irakurri. Autobus geltokiko iragarki taulan baizik. BM supermerkatuak, Fortaleza kafea, Black Friday eta beste hainbat propaganda jartzen duten leku berean. Mundua biratzen hasi zait berriro.

ADEGI Kontxako estropadetan

Urtero, estropadak iristean, eztabaida berbera pizten da Donostian: zergatik sailkatzen dute automatikoki Donostiako trainerua Kontxako estropadetan? Ez da bidezkoa… Zertarako? Barregarri gelditzeko?… Ez da beste inon gertatzen… Parte har dezatela sailkapenerako estropadan eta lehen zortzien artean gelditzen badira aurrera, bestela ez…

Ez dakit nondik datorren kontua eta zergatik egiten den horrela, baina ezin uka girotxoa eta zeresana ematen duenik. Traineruetako hainbat entrenatzaile, patroi eta arraunlarik bezala. Nire bidean sartu zarela, arraunekin jo gaituzula, ziabogan ez dakit zer… Korta izena entzute hutsarekin kalapita sortu da, lehiakortasuna handia baita: Orio, Hondarribi, Urdaibai, Kaiku…

Normala, kirol gehienetan gertatzen da. Dena den, izango du zerbait berezia arraunketak ADEGIk bere aldeko apustua egiteko. Orain gutxi hainbat enpresarik, Koxtaperen traineruan eserita, arraunak gora, ADEGIren enpresa kultura berria goraipatzen zuten elkarrizketa batean. Merkatu librearen, lehiakortasunaren, indartsuenaren legearen aldekoak lankidetza goraipatzen. Jabetza pribatuaren defendatzaileak, jabeen erabakitzeko eskubidean sinisten dutenak, irabaziak metatu eta galerak banatzearen aldekoak partaidetzaz, gardentasunaz eta proiektu komunaz hitz egiten. Berria. Deigarria. Susmagarria.

Traineruetan lankidetza, ekipo sentimendua, denok batera ekitearena nabarmena da. Beste hainbat kiroletan bezalaxe. Galde diezaietela Gaztediko neskei, bestela: nola iritsi dira sokatirako munduko txapelketa irabaztera? Elkarrekin gogor lanean, elkarrekin eutsiz, elkarrekin tira eginez. Onartzen dut boxeoa, alterofilia edo eski jauziak beste kontu bat direla. Oso indartsu eta ausartak, baina indibidualak. Arraunketan, sokatiran eta beste hainbat kiroletan, ordea, ekipoaren batasuna, lankidetza eta indarra ezinbestekoak dira irabazteko. Garrantzitsua.

Imajina dezaket langilerik gabeko patronalaren ekipoa… barregarri. Traineru bat, demagun. Sekula ez ziren Kontxako estropadetara sailkatuko, ezpada donostiarren trikimailua erabiliz… Agian horregatik aukeratu dute arraunketa, aurrekaria badelako.

Iruzurra salatzen duena zigortu?

[El Correoko zuzendari ordea den Alberto Ayalaren bi artikulu hauetan oinarrituta: Perplejidades varias eta El paraguas laboral del PNV]

“Me metí en esto por convencimiento de Justicia y quizás debería haber reflexionado más las consecuencias”. Ainhoa Alberdiren esaldi hau ezin izan dut gainetik kendu irakurri nuenetik. Ustelkeria eta iruzurra salatzeagatik 9 urte daramatza infernuan. Salaketak bere bizitzan izan dituen ondorio latzak sufrituta, agian, atzera begira, ez luke berriro egingo.

“Alberdi narró cómo, tras denunciar el caso, «una persona política», de Bizkaia, «conocedora de cómo funcionan estos asuntos», de la que no quiso confirmar ni su nombre ni si milita en el PNV, le aconsejó que dejara de presentarse a concursos públicos porque no iba a ganar ninguno más.”

Aurreko astean gure lehengo auzokide batekin egin genuen topo (orain bi urte aladatu ginen etxez). “Ez dakizue zer gertatu zaigun!” esan zigun. “Auzoan hoditeria guztia aldatzen ari zirela aprobetxatuz, gure bi portaletako ur zikinen hodiak ere aldatzea proposatu ziguten. Langileak, aparatu guztiekin, bertan zebiltzanez, merkeago aterako zitzaigula. Gure etxeetako hodiek urte asko omen zituzten, onartu genuen eskaintza.”

“Jaitsi ziren langileak behera eta… sorpresa! Gure etxeetako ur zikinen hodiak apurtuta zeuden auskalo noiztik. Pentsa! Arratoiak, arratoiak eta arratoiak, dinosauroen tamainakoak, mugimedu etengabean, beren saltsan. Nazkagarria! Kare bizia erabili behar izan zuten hura guztia garbitzeko, imajinatu! Urte hauetan  gutako inor ez kutsatzea mirari bat izan da!”.

Han genuena, etxe azpian, urteetan zehar, ustelkeriaren habitat okaztagarria zen, guretzat arriskutsua, arratoientzat paradisua. Gu bertan bizi ginenean ikusten genituen arratoiak, noizean behin, zakar artean. Lehen pisukoak, behin, logelan aurkitu zuen bat. Senarrak akabatu zuen.

Langileek ezikusiaren egin zezaketen, etxe azpian aurkitu zuten ustelkeriaren berri ez eman. Baina ez, komunitatean sor zitezkeen haserre, gatazka, eta arazoen gainetik, bizilagunen osasunaren alde egin zuten. Gogorra izan omen zen bilera, baina auzokideek egindako lana eskertu zieten langileei. Hori da normalena, ustelkerian bapo bizi garen arratoiak ez bagara behintzat.

Orain errenta aitorpena egiteko epea zabalduko da. Diputazioek esango dute iruzurraren eta ustelkeriaren kontra gogor egingo dutela. Jarriko digute telefono bat, ere, norbait iruzurra egiten ikusten badugu sala dezagun. Gertatzen dena da “La casa de papel” seriea ikusi berri dudala; jada ez dakidala zein den ona eta zein txarra. Eta Ainhoa Alberdiren kasua ezagututa, nork esaten dit niri telefono hori ez dela amarru bat iruzurra salatzen duena harrapatzeko?