Tijuana in Blue talde mitikoaren Trip metal kantua etorri zait burura gaur, Hego Euskal Herriko metalean gertatzen ari denarekin jendea aluzinatzen ari dela imajinatzen baitut. Normala da, ez baita ulertzeko batere erraza:
– UGT sindikatuak lau lurraldeetako metaleko hitzarmenak sinatu ditu.
– CCOOk Nafarroako, Arabako eta Bizkaiko metaleko hitzarmenak sinatu ditu, baina Gipuzkoakoa ez duela sinatuko dio, beste hirurak baina hobekuntza gehiago jasotzen dituenean eta, nabarmen, besteak baina hobea denean.
– LABek Arabako eta Bizkaiko hitzarmenak sinatu ditu, baina Gipuzkoakoa ez omen du sinatuko.
– ELAk Nafarroako, Arabako eta Bizkaiko hitzarmenak ez ditu sinatu, baina Gipuzkoakoa sinatuko du.
– ADEGI patronalak beste hiru patronalak baina eskaintza hobea egin du, greba egunik egon gabe.
UGTren postura erraz ulertzen da, guztia sinatzen du. ELArena ere ulergarria da, hitzarmen bakarra sinatu du, hain justu, eduki onenak dituena. CCOO eta LABena, ordea, zailagoa da ulertzen. Gipuzkoako hitzarmena baina eduki kaskarragoak jasotzen dituzten hitzarmenak sinatu ondoren, nolatan ez dute sinatu nahi hau?
Datuak begiratu
Orain urte batzuk ikerketa batek zioen Euskal Herria zela Europan greba gehien egiten zen lurraldea. Berriki Estatu mailako 2022ko datuak argitaratu dira: Hego Euskal Herrian Estatu osoko greba guztien %56 egin ziren. Eta aurreko hilabetean 2023ko datuak azaldu ziren: Gipuzkoan egin diren greba egunen %88,7a ELAk deitutakoak dira (1.230 egun). LABek 154 greba egun deitu ditu.
Baina, ez zaitezte engaina. Greba egitea ez da batere erraza, ezta atsegina ere. Langileek grebara jotzen dute beste erremediorik ez dutenean. Nahi dituzten hobekuntzak lortzeko beste biderik ez dielako ematen parekoak. Greba lan baldintzak hobetzeko bide bat da, bide nagusia. Horretan zalantzarik duenak eman diezaiola begirada bat ELAk argitaratu berri duen 2022ko urtekariari. 86 garaipen azken urtean, garaipen bat lau egunetik behin. Erraz esaten da.
Gainera, greba eta garaipen horien fruituak ez dituzte soilik greben protagonistek jasotzen. Zenbaitetan, gutxitan, enpresa edo patronal batek, parean langileak grebak egin eta luzatzeko gaitasuna eta determinazioa duen sindikatu batean antolatuta daudela ohartuta, nahiago du amore eman, eta langileek onartzeko moduko eskaintza bat egin, greba abian hastea baino. Dudarik ez izan: ADEGIren erabakian Arabako eta Bizkaiko metaleko grebek eragina izan dute, Gipuzkoa eta Hego Euskal Herrian egiten diren gainerako greba guztiek eragina izan duten moduan.
Kontuz kontakizunekin
Edukiek eta datuek hori erakusten dute, baina datu eta edukiez gain kontakizunak entzungo dituzue. ELAk sektoreak abandonatu dituela. ELAk grebak egitea besterik ez duela nahi. ELAk nahita luzatzen dituela grebak, interes korporatiboengatik. ELAk ADEGIrekin aliantza duela… Eta, ui, ELAk sektoreko hitzarmena sinatu du! Ui, ELAk greba egin gabe hitzarmen bat sinatu du! Ui, baina ELAri greba luzeak interesatzen bazaizkio zergatik ez du grebarik deitu Gipuzkoako metalean? Ui, baina ELAk ADEGIrekin akordioa badu zergatik egin ditu aurten 1.230 greba egun Gipuzkoan?
Kontakizunak beharrezkoak ditugu eta, orokorrean, funtzionatzen dute. Baina, momenturen batean, gertakari batek sinistu duzun kontakizunen bat kontraesanean jartzen badizu, hau da nire gomendioa: jo eduki eta datuetara. Gauzak askoz argiago ikusten dira horrela.
Tira, gauzak dauden bezala, arazo bakarra daukagula esatea ausarkeria izan daiteke, baina oso kezkagarria zaigun eta barne-barnetik eragiten digun kontu batean zentratu nahi dut oraingoan, osasun mentalean.
Historikoki sufrimenduak esanahi eta zentzu sakon bat izan du. Zerbait gaizki zebilela aditzera ematen zigun seinale bat zen; ingurura begira jartzen gintuen, gure ondoezaren egiturazko jatorriaren bila, eta sufrimenduaren kausen bilakera hori kolektiboki borrokatzeko aktibatzen gintuen abiapuntua bihur zitekeen.
Neoliberalismoak hori goitik behera aldatu du. 1980tik aurrera sufrimenduari interpretazio berri bat ematen zaio, gure ondoeza guztiz despolitizatuz eta salerosketarako aukera bihurtuz, helburu ekonomikoen mesedetan:
– Sufrimendua jatorri indibidualekin lotu da: aldatu behar dena ez da sistema, zeu zara.
– Ongizate indibiduala kontsumismoarekin lotu da.
– Statu quo-a ezbaian jarri edo aldatu nahi duten jarrera eta sentimenduak medikalizatu egin dira.
– Sufrimendua negozio aukera bihurtu da.
Ekonomiaren aldeko osasun mentalaren ideologiak ez du soilik arlo honetako aktibitatea eraldatu, belaunaldi oso baten jarrera psikologikoa ere aldatu du. Hori da, behintzat, James Davies unibertsitateko irakasle britainiarrak “Sedados. Cómo el capitalismo moderno creó la crisis de salud mental” (2022, Capitán Swing) liburuan dioena.
Ez diozula zentzurik aurkitzen egiten duzun lanari? Pentsamendu positiboa garatzen ikasi behar duzu; tori autolaguntza liburuak. Langabezian zaudela eta ez duzula enplegurik aurkitzen? Jarrera mental desegoki hori aldatu behar duzu; psikologia positiboa landu, zuk ahal duzu! Umeak garai txar bat pasatzen ari direla eskolan? Zenbat eta gazteago diagnostikatu eta dagokien psikofarmakoak hartzen hasi, hobe…
Daviesek konparazio interesgarri bat egiten du 1980tik hona zorpetzeak eta psikofarmakoen kontsumoak izan duten joeraren artean. Biak elkarrekin gora eta gora doaz, baina, ez batak ez besteak ez dute gure bizitza hobetzen; gure gizarteak dituen egiturazko arazoak ezkutatzeko modu bat besterik ez direla dio.
“Psikofarmakoen erabilera orokortu egin da, ez seguruenak, onuragarrienak eta eraginkorrenak direlako, zerbitzu publikoek behar duten finantziaziorik ez dutelako baizik. Norabide hau neoliberalismoak inposatu du. Oso boteretsuak diren interes farmazeutiko eta psikiatrikoen enfokea gailendu da; psikofarmakoen erabilerak eta ikuspegi kognitibo konduktualak arazoa gure belarrien artean kokatu dute”.
Psikoterapiak ez zuen zertan horrelakoa izan. Ez zuen zertan pertsonen sufrimendua despolitizatu eta medikalizatu behar. Izan ere, esku onetan, psikoterapia kontzientziaziorako eta kritika soziopolitikorako baliagarria izan zitekeen. Baina ekonomiaren osasuna lehenetsi da pertsonen osasunaren gainetik.
Gure oinarrizko beharrei ez badiegu erantzuten (segurtasun fisiko eta ekonomikoa, binkulazio afektiboa, errealizazio pertsonala, lan esanguratsu bat egitea. berdintasunean oinarritutako tratua jasotzea eta errespetatua izatea) ongizate eskas bat izango dugu. Ondoez hori konpontzeko kontsumismoa baliagarria ez izateaz gain, kaltegarria ere bada, gure bizitza benetan aberastuko luketen gauzetan murgiltzetik aldentzen gaituelako.
Talde batek bere arazoen kausak zeintzuk diren ulertzen duenean eta kontzientzia hartzen duenean, ekintza sozial eta politikoa posible bihurtzen dira. Enfoke medikalizatuak, ordea, esperientzia kolektiboa disolbatzen du gure ondoeza jatorri sozial eta partekatutik atera eta ni indibidualean kokatzen diren disfuntzioetan ezarriz. Tribu politikoak diagnostikoen tribu bihurtzen dira, gaixotasun mental jakin batekin lotutako talde batekin identifikatzen hasten garelako. Gure sufrimendua politikoki desaktibatuta gelditzen da. Azpimarra ni indibidualean jartzen da, erreforma sozialean jarri ordez, eta terapia indibidualistek hori areagotu egiten dute.
Daviesen hitzetan “gaitz mental gehienek jatorri psikosozialak dituzte. Horrek ez du esan nahi gaixotasun mentalen kausa guztiak desberdinkeriara edo beste edozein faktore sozial zehatz batera murriztu ditzakegunik. Ezin da esan gure biologiak ez duela eragiten gure bizitza sozialean eta psikologikoan. Esan nahi duena da determinante sozialek leku zentrala okupatu behar dutela gure sufrimendu mentala interpretatzean eta kudeatzean. Horregatik mundua eta bertan gertatzen den guztia gure lanaren erdigunean jarri behar dugu. Horrek mentalki osasungarriak diren politika sozialak eskatzen ditu. Gure interbentzio guztiek ikuspegi soziologikoa txertatzen dutela bermatu behar dugu. Michael Marmot Erresuma Batuko osasun publikoko irakasle ilustreenetakoak dioen bezala: justizia sozialaren printzipiotan oinarritutako gizarte bat eraiki behar dugu, diru sarreren eta aberastasunaren desberdinkeriak murriztuko dituena, eta ongizatearen ekonomia bat eraikiko duena, gobernuaren estrategiaren erdigunean, interes ekonomiko itsuak ordez, ongizatea eta osasuna jarriz”.
James Daviesek Dainius Pūras psikiatra lituaniarraren hitzak azpimarratzen ditu liburuan (NBEko osasun fisiko eta mentalerako eskubidearen aldeko kontalari berezia 2014tik 2020ra) . Izan ere, psikiatrei galdetzen zaienean zer ari den kale egiten, %90ak dio arazoa baliabide falta dela. Dainius Pūrasek, ordea, dio arazo nagusia ez dela baliabide falta, gastua ongi berbideratzea baizik, ondoezaren kausa sozialak abordatzeko eta interbentzio psikologiko eta sozial eraginkorrak praktikan jartzeko.
Pūrasen hitzetan 2008tik ezarritako austeritate politikek osasun mentala okertzen duten faktoreak areagotu egin dituzte: fragmentazio soziala, desberdinkeriak eta isolamentu soziala. Gobernuek sufrimenduaren determinante sozial horien kontra egin ordez, tratamendu biomedikoak eta indibidualistak areagotzen badituzte osasun mentalean emaitza txarrak areagotu egingo dira.
Gauzak hobetzeko badu bere errezeta NBEko kontalari ohiak: sufrimenduaren sustrai sozialak abordatuko dituzten politikak, zerga sistema justuago bat, langileen sindikalizazio gehiago, prestazio sozial hobeak, babes komunitario gehiago eta desberdinkerien eta bazterketa sozialaren murrizketa. “Harremanetan zentratu behar gara, ez garunetan: jendea batu, ondoeza desmedikalizatu eta kausa sozial eta ambiental problematikoak abordatu”.
Liburua irakurrita argi gelditzen da osasun mentalaren arazoa, win-win-win estrategia bat dela kapitalarentzat: ondoeza eragiten duten baldintzak sortzeaz gain (indibidualismoa, kontsumismoa, despolitizazioa), erremedio medikalizatuekin aberastu egiten dira, eta erantzun kolektiboa lokartzearekin, ere bai. Azkenean, egia izango da arazo bakarra daukagula: kapitalismoa, bere abizen guztiekin.
“La automatización y el futuro del trabajo” (Aaron Benanav, 2020, Traficantes de Sueños) liburua irakurri berri dut, eta azken aldian digitalizazioaz irakurri dudan liburu iradokigarriena iruditu zaidanez, laburpentxo bat egitea erabaki dut. Liburuan Aaron Benanavek automatizazioaren diskurtsoa aztertzen du “etorkizun utopikoa eskaintzen baitu bizi dugun mundu distopikoan”.
Automatizazioaren teorikoek gutxiago lan egingo dugula diote, bizitzeko behar dugun edozer eskura izango dugula, denbora gehiago pasako dugula familiarekin, zaharrek aktibo jarraitzeko tramankuluak izango dituztela, ingurumena garbiago egongo dela energia berriztagarriei esker. Egileak dioenez gaur bertan lor dezakegu post-eskasiaren mundu hori horren alde borrokatzen badugu, ekoizpenaren automatizazio osoa eman gabe ere.
Automatizazioaren diskurtsoak lau proposizio ditu:
Langileak makinengatik ordezkatzen ari dira eta horrek desenplegu teknologikoa handitzen du.
Gizarte automatizaturantz goaz, zeinetan lan ia guztia makina eta ordenagailuek egingo duten.
Automatizazioak gizakia askatu beharko luke, baina pertsona gehienek bizitzeko lan egin behar duten gizarte batean bizi gara. Beraz, utopia teknologikoa amets gaizto bihur daiteke.
Hortaz, desenplegu orokorraren katastrofea saihesteko Oinarrizko Errenta Unibertsala (OEU) ezarri behar da.
Egileak lau kontra-argudio jartzen dizkie lau proposizioa hauei:
Azken hamarkadetako eskulan eskaeraren jaitsiera ez da izan salto teknologikoagatik, aldaketa tekniko horiek ekonomiaren geldialdia sakontzen ari direnean gertatu direlako baizik.
Enplegu eskaera txiki horrek masa-desenplegua eragin orde azpi-enplegu iraunkorra ekarri du.
Eliteek oso gustuko dute gaizki ordaindutako enpleguen mundu hau. Beraz, aurrerapen teknologikoek ez dute zertan OEUa bezalako soluzio teknokratikorik ekarriko automatikoki.
Oparotasunaren mundua ekoizpenaren automatizazio osoa egin gabe ere eraiki dezakegu, baina gatazka sozialaren bidez izan behar du, ez interbentzio administratibo hutsaren bitartez.
Bi automatizazio mota daude: pertsonen lana guztiz ordezkatzen duten teknologiak eta, langileak guztiz ordezkatu gabe, haien produktibitatea handitzen duten teknologiak. Noiz dago enplegua galtzeko arriskua? Ekoizpena (output-a) lan produktibitatea baina motelago hazten denean. “Nire galdera ez da ea automatizazio teknologiek enpleguak desagerraraziko ote dituzten (hala izango da), baizik eta, ea enplegu berrien sorrera enplegu desagerpen hori baina motelago joango ote den, gero eta pertsona gehiago langabe iraunkor bihurtuz.”
Historikoki teknologiak langileak produktiboagoak egin ditu, baina enpleguak ezinbesteko izaten jarraitu du. 2010eko automatizazio olatu berria hasi aurretik, industrian eman dira beste automatizazio prozesu batzuk: 30. hamarkadan, 50. hamarkadan eta 80. hamarkadan. Guztietan xaxatzen zen enpleguaren desagerpenaren mamua. Esan behar da, dena den, iraganean iragarpen horiek ez gauzatu izanak ez du esan nahi etorkizunean ere oker egongo direnik.
Egileak ez dut bat egiten automatizazioaren teorikoek enplegu galera azaltzeko ematen dute arrazoiarekin, baina “asmatu egin dute enplegu eskaera baxuan arreta jartzen”. Kapitalismo globalak ez die enplegua eskaintzen behar duten pertsona askori, langileek hazkundearen zati ñimiño bat besterik ez dute eskuratu, desberdintasunak gero eta handiagoak dira. Ekonomian zerbait gaizki joan da, eta horrek enplegu eskaera txikitzea eragin du. “Nire ustez enplegu galera ez du automatizazioak ekarri. Hamarkadak dira lan-produktibitate hazkundearen tasak, bizkortu ordez, mantsotzen ari direla,. Produktibitate hazkundearen mantsotze horrek eskulan-eskaera handitu beharko luke, baina ez da hala, beste arazo potolo bat dugulako: gainbehera luzea, geldialdia edo japonizazioa bezala ezagutzen dena. Hamarkadetako industriaren gaingaitasunak eskulanaren hazkunde-makina hil zuen, eta makina hori ordezkatuko duen alternatibarik ez da sortu. Langile gehienak okupatzen dituen zerbitzuen sektorea ez da konponbidea.
Enpleguaren desindustrializazio globala
Industriak AEBetan langile guztien %22a erabiltzen zuen 1970ean; 2017an ehuneko hori %8koa zen. Frantzian, epe berdinean, %23tik %9ra jaitsi zen langile industrialen ehunekoa. Erresuma Batuan %30etik %8ra jaitsi zen. Herrialde industrializatuenetan, ere, joera berbera izan da: Japonian %25etik %15era jaitsi da ehunekoa, eta Alemanian %29tik %17ra. Desindustrializaio hau deslokalizazioarekin lotu izan da, baina goian aipatutako herrialde bakar batean ere industriako enpleguaren pisu galerak ez du ekarri output murrizketarik. Are gehiago, industria ekoizpena (output-a) bikoiztu baino gehiago egin zen herrialdeotan 1970etik 2017ra. Ondasun gehiago ekoizten dira langile gutxiagorekin.
AEBetako lan-produktibitatea industrian 1950etik %3 igo zen urtero, batez beste. 2011tik, ordea, gauzak okertu egin ziren: 2017an enplegatutako pertsona bakoitzeko output-a 2010ean baino txikiagoa zen. Produktibitate hazkundea kolapsatu egin zen hain justu, automatizazioaren teorikoen hitzetan, azkar handitu behar zenean teknologiaren aurrerapenek bultzatuta.
Alemania eta Japonian produktibitate industrialaren hazkunde tasak nabarmen erori dira gerra ondorenetik gaur arte. Alemanian industria-produktibitatea %6,3 hazten zen urtero 50. eta 60. hamarkadetan. 2000tik 2017ra, ordea, %2,3ra erori da hazkunde hori. Enplegu industrialaren hazkunde tasa lan-indar osoaren hazkunde tasa baina txikiagoa denean abiatzen da desindustrializazioa.
XX. mende amaieran desindustrializazio olatu globalaz hitz egin deiteke: mundu mailako enplegu industriala %0,4 igo zen absolutuki urtero 1991etik 2016ra, baina hori lan-indar globalaren hazkundea baina askoz motelagoa zenez, epe horretan enplegu industrialaren pisua 3 puntu jaitsi zen. Desindustrializazioa, beraz, ez du automatizazioak ekarri.
Industriako output-aren hazkunde tasek, ere, beheranzko joaera hartu zuten mundu mailan azken hamarkadetan. 50. eta 60. hamarkadetan ekoizpen industrial globala %7,1ean hazten zen urtero, termino errealetan. 70. hamarkadan hazkunde hori %4,8ra jaitsi zen eta, 1980 eta 2007 artean, %3ra. 2008tik 2014ra mundu mailako output industriala %1,6 besterik ez da hazi.
Gero eta gehiago ekoizten da langile gutxiagorekin, automatizazioaren teorikoek dioten moduan, baina ez aldaketa teknologikoak produktibitate hazkundea ekarri duelako, output industrialaren hazkundea apaltzen joan delako baizik.
Automatizazioak ez ditu berez enplegu industrialak desagerrarazten. Hazkunde tasak apalak diren garai global honetan errobotizazio gradu altuak abantailak eman ditzake lehiakortasunean, besteei pastelaren zati bat kendu eta ekoizpena handitzeko. Esaterako, industriako 1000 langileko errobot kopuruan neurtuta, Hego Korea (63), Alemania (31) eta Japonia (30), AEB (19) eta Erresuma Batua (7) baino automatizatuago egon arren, herrialdeotan enplegu industrialak pisu handiago du: Hego Korean %17a, Alemanian %17a, Japonian %15a, AEBetan %8a eta Erresuma Batuan %8a (2016ko datuak).
Geldialdiaren itzalean
Output industrialaren hazkundea izoztu egin da 1970etik herrialde guztietan eta industria ekonomiaren hazkunde makina nagusi gisa ordezkatuko duen beste sektorerik ez da azaldu. Industriaren dinamismoa murriztu zenean dinamismo ekonomikoa bere osotasunean murriztu zen. Industriaren dinamismoaren moteltzeak erakarri zuen ekonomiaren izozteak esplikatzen du mundu mailan enplegu eskaerak duen erorketa. Eta horrek, soldata izoztuak, diru-sarrera kaskarragoak, lan-baldintza okerragoak, aberastasunaren banaketa gero eta desorekatuagoa…
Zerbitzuetan produktibitatea industrian baina motelago hazi da. Industriaren hazkundea moteltzen hasi denean ez da ordezkorik azaldu. Industria zen ekonomia-hazkundearen motor bakarra. Industriaren produktibitate-hazkunde tasa txikia industriaren hedapenaren moteltzearen ondorioa da, ez alderantziz. Eta herrialdeak desindustrializatu diren heinean kapitalak finantzarizaziora jo du, jabeek irabazi likido azkarrak lehenetsi dituztelako epe luzeko kapital finkoan inbertitu ordez.
Enplegu galera automatizazioak eragin duela diote baina, berez, industriaren gaingaitasunak eta desinbertsioak ekarri duen ekonomiaren izoztea da arrazoi nagusia. Lan-indarraren eskaeraren jaitsiera ez du automatizazioak ekarri output hazkundearen dezelerazioak baizik. Ondasunen merkatu globala saturatuta dago eta gero eta gutxiago inbertitzen da kapital finkoan. Automatizazioak ez du azaltzen enplegu galera. Arazoa da aurrerapen teknologikoek enpleguak suntsitzen dituen abiadura berean enplegu berriak sortzen dituen ezer ez dela aurkitu. Lehen esan bezala: industriaren hazkundea moteldu egin da eta ez da alternatibarik aurkitu. Hori bai, hazkunde apaleko ekonomia honetan aldaketa teknologikoek enplegu galera masiboa ekar dezakete.
Eskulan-eskaera txikia
Eskulan-eskaera txiki honek, ordea, ez du desenplegu tasen igoera ekarri. Desenplegua ordez, neurtzeko askoz zailagoa den, azpi-enplegu kronikoa da hazi dena. “Enplegu on gabeko” etorkizun baterantz goaz “enplegu gabeko” baterantz joan ordez. Langileek lanean jarraitu behar dute biziraun ahal izateko eta, beraz, edozein enplegu hartzeko prest dira, baita soldata eskasekoak, jardunaldi laburrekoak, zein baldintza txarretakoak.
Gobernuek ere, enplegua partekatu ordez, langabezia sariak murriztuz erantzun dute, langabeak edozein enplegu hartzera bultzatzeko. Prekaritatea da orokortu dena. 2015ean mundu mailako lan-indarraren %26ak besterik ez zuen behin-betiko kontratua. Enplegu segurtasun faltari aurre egiteko langileek edozein soldata eta baldintza onartzen dituzte.
Soilik mundu mailako lan-indarraren %17ak egiten du lan industrian; gehiengo nagusia zerbitzu sektorean dago azpi-enplegatua. Zerbitzuetan hazkundea ere motelduko denez, ekonomia ez dabilelako ongi, enpresek langileak estutuko dituzte lehiakortasuna hobetzeko. Azpi-enpleguaren biderkatze honek desberdintasunak areagotuko ditu. Sindikatuek indarra galdu duten lekuetan langileek ongizate estatuan jarri dute itxaropena, baina hau ere gainbehera dator azken hamarkadetako murrizketa eta austeritate politikak direla eta.
Ekonomia gaizki doan arren kapitalari ondo doakio. Kapitalistek ekonomian duten kontrola ez dute galdu nahi, inondik ere. Duten boterea ez dute utziko. Gauzak baldintzatzeko kapitalaren greba erabiltzen dute, hau da, beraien aurkako neurriak hartu nahi direnean edo langileak antolatzen direnean, desinbertsioak egiten dituzte.
Oinarrizko Errenta Unibertsala (OEU) bezalako soluzio teknokratikoak proposatzen dituztenek ez diete arazo sozial eta politikoei erreparatzen. OEUa ezarrita ere desberdintasunek bere horretan jarrai dezakete. OEUk norbanakoak boteretu beharko lituzke aldaketa soziala borrokatzeko, baina oso zalantzazkoa da OEUk eragin hori izango duenik… Norbanakoa bere existentzia atomikora murrizteko diseinatutako ekonomiak oso erraz bereganatuko luke OEUa.
Harreman sozialak aldatzeko moduko OEU bat lortzeko lehenik langileak boteretu beharko lirateke. Plan bat egin beharko genuke ekonomiaren kontrola kapitalista eta enpresarien eskutik ateratzeko. Baina OEU sustatzaileek gutxi hitz egiten dute kapitalak ekoizpenean duen kontrola murrizteari buruz. OEUak langileak boteretuko lituzke, baina kapitala desboteretu gabe. Kontrola kapitalaren esku egonda, irabazien motibazioak jarraituko luke gidatzen ekonomia. Errazagoa da imajinatzen izoztutako ekonomia eta desberdintasunak egonkortzeko balioko duen OEU bat, gizarte eraldaketa eragingo duen OEU bat baino. Soilik ekoizpenaren konkistak, hau da, kapitalistengandik inbertsioen kontrola erauzteak eta kapitalaren greba indarrik gabe uzteak, ireki diezaguke bidea post-eskasiaren mundu berrira.
Teknologia kapitalaren eskutik atera behar da, eta guztion beharrei erantzuteko erabili. Guztion beharrak asetzeko egin beharreko lanak guztion artean banatu behar dira, egunero 4-5 ordu lan eginez. Honela jende guztiak izan dezake beraien denborarekin zer egin erabakitzeko eskubidea eta askatasuna.
Automatizazio osoa aldi berean utopia eta amets gaizto bezala ikusten da, giza duintasunari berez ez dagoelako lotua eta ez duelako berez post-eskasiaren mundua sortuko. OEUak berez egingo ez duen bezala. Agian hezkuntza eta osasunerako diru-sarrerak nabarmen handituko balira, lana kooperatiboki elkarbanatuz komunitateak biziberrituko balira, industriak partzialki sozializatuko balira, eta erregai fosiletatik energia iraunkorrera pasatzeko inbertsio masiboak egingo balira, orduan bai, OEUa izan liteke gizakiaren askatasuna bilatzen duen proiektu horren parte bat. Baina post-eskasiazko mundu baterako bideak beste forma guztiz desberdina ere har lezake.
Datorren mundu honen ikuspegi argi bat izan gabe erraza da bidean galtzea. Ezinbestekoa da bestelako mundu bat irudikatzea: zeinetan gizarte kapitalistetako azpiegiturak kontrol kolektiboaren esku baitaude, lana berrantolatuta eta birbanatua baitago, eskasia gainditua baita doako ondasun eta zerbitzuen bidez, eta gure giza gaitasunak garatuta baitaude segurtasun eta askatasun handiagoko existentzia batera begira. Mugimenduak bisio gabe itsuak dira; baina bisionarioak mugimendu gabe ezgaituago daude. Post-eskasiaren mundua eraikitzeko gatazka sozial masiborik ez bada, kapitalismo berantiarreko bisionarioak mistiko tekno-utopiko hutsean geldituko dira.
A menudo me preguntan: ¿cómo así participa un sindicato como ELA en la nueva ola cooperativista vasca junto con Fiare, Goiener, Koop57, Olatukoop, Biziola, Izarkom…?
Cuando hablamos de cooperativismo vasco el nombre que nos viene a la cabeza es Mondragon, pero hay otro cooperativismo anterior a él, menos conocido, que florece en la Segunda República y que Franco fulmina: el sindicalismo solidario del sindicato ELA.
Durante el quinquenio republicano, la construcción de un sindicato moderno y más reivindicativo no fue óbice para que ELA siguiese ocupándose de dos tareas tradicionales como eran el cooperativismo y el mutualismo. Fue precisamente durante la Segunda República cuando la acción cooperativa y la acción mutualista, que desde la fundación del sindicato habían caracterizado el programa y la praxis solidarios, entraron en una nueva fase de madurez.
El momento decisivo que marcó un cambio de ruta y una aceleración del cooperativismo solidario fue el segundo congreso de ELA (Gasteiz, 1933). Se analizó los beneficios sociales y culturales del cooperativismo y se remarcó la conveniencia y la oportunidad de abrir nuevas cooperativas. Además, para mejorar la eficiencia del cooperativismo se subrayó la necesidad de la centralización y de la coordinación, abogando, de hecho, por un mayor compromiso y un mayor protagonismo de los órganos directivos del sindicato ELA. El importante acuerdo final ratificado después del debate congresual, sirvió de patrón para construcción del futuro movimiento cooperativo vasco: Constitución de Cooperativas de Consumo en todos los pueblos donde exista Agrupación de Trabajadores Vascos (ATV), Creación de las Federaciones Regionales de Cooperativas Vascas de Consumo, Creación de la Cooperativa de Crédito, Creación de la Caja de Ahorros dentro de la Cooperativa de Crédito, creación de Cooperativas de producción industrial, agrícola y pesquera con objeto de que sus productos sean consumidos dentro de Euzkadi con la consiguiente economía para las Cooperativas de producción y consumo por la supresión del intermediario, establecer la debida relación entre las Cooperativas de producción y la Cooperativa de Crédito…
Es bastante evidente el intento de proceder a una politización del cooperativismo que, además del carácter de servicio, pasaba a ser un instrumento de modificación del tejido socioeconómico. Ya no se trataba de un sencillo reparto del surplus acumulado por las cooperativas de consumo, sino de la participación en el propio proceso productivo y del acceso por parte de los socios a la propiedad de los medios de producción. El documento hacía hincapié en la necesidad de crear un vínculo más fuerte entre el movimiento cooperativo y el sindicato solidario. Las cooperativas asumían un papel fundamental que iba a integrar las funciones sindicales de las agrupaciones.
Las funciones atribuidas a la cooperación fueron a la vez ideológicas y prácticas. Sobre todo se trataba de un instrumento para la promoción de la justicia social ya que garantizaba una mejora concreta de las condiciones materiales de los trabajadores. Pero a la vez, en una visión más tradicional e ideologizada, fue percibido como un medio capaz de favorecer la restauración del mítico igualitarismo vasco, y por esta razón se convirtió en el cimiento de la sociedad y del sistema económico que el nacionalismo aspiraba edificar, en la piedra angular del nuevo orden social de la futura nación vasca.
Esta visión tradicional convivía con una orientación más progresista que es posible atribuir al sindicato solidario. Según esta orientación el cooperativismo era un factor de modernización, un importante medio de transformación social y económica y un agente transformador del sistema capitalista por permitir el acceso común de los trabajadores asalariados a la propiedad del capital y de los medios de producción, y por liberar el trabajo para convertirlo en un factor productivo autónomo no sometido al control del capitalista industrial o agrario. El mensaje solidario hizo hincapié precisamente en la fuerza transformadora y reformadora del cooperativismo capaz de imprimir un nuevo rumbo al injusto desarrollo socioeconómico capitalista, un nuevo rumbo fundado en la centralidad y en la plena libertad del trabajo. Se trataba de una orientación marcada por el protagonismo absoluto del sindicato y por al supeditación de la acción cooperativa a las necesidades de clase y de resistencia de la organización obrera.
Existían muchos obstáculos que había que rebasar y que dificultaron la marcha inicial de varias cooperativas. En particular, hay que tener en cuenta la desconfianza inicial y las dificultades económicas personales de muchos solidarios y nacionalistas durante estos años de crisis. No obstante, la coordinación y la centralización organizativa, con la creación de la comisión de cooperativas en un principio y con la creación a principios de 1934 de la Federación de Cooperativas Vascas, hizo que cooperativismo de ELA tuviera éxito.
Las cooperativas de consumo eran las mayoritarias, sin embargo, algunas agrupaciones solidarias lograron organizar cooperativas de producción. Los mayores logros en el cooperativismo productivo fueron alcanzados en Gipuzkoa. Las reducidas dimensiones de la industria provincial favorecieron la creación de microempresas cooperativas con capitales modestos. La cooperativa de producción más importante y la que mejores resultados logró fue EIAL (Euzko Izkigugilluginen Alkar Laguntza). Fue organizada en 1933 para contrastar el agravamiento de la crisis industrial armera durante los años treinta: “Solidaridad de Obreros Vascos de Eibar, en lugar de dar subsidios a sus parados que a la larga no resuelven el duro problema, ha ideado un modo de darles trabajo remunerado, por medio del auxilio de todos los solidarios que trabajan, creando una verdadera Cooperativa de producción.” La razón principal que motivó la creación de EIAL fue la necesidad de crear puestos de trabajo para los solidarios parados, y esta observación es aplicable a la mayoría de las cooperativas de producción promovidas por ELA.
Otra experiencia muy interesante fue la de las cooperativas del mueble. La primera fue la de Zarautz que funcionaba desde 1933. Fue más bien un taller colectivo cuya creación fue determinada por el cierre de la fábrica Beristain y el consiguiente despido de más de 70 obreros. La cooperativa de Zarautz, así como otra en Azpeitia, se encontraba aún en fase de organización en julio de 1936. Otra cooperativa obrera de construcción de muebles fue la de Balmaseda. Sabemos también que se encontraban en fase de formación las cooperativas de producción de pan de Bilbao y Mungia, las cooperativas de producción de armas y de botones de hueso de Gernika, además de unos talleres colectivos de la construcción organizados por la Agrupación de Trabajadores Vascos (ATV) Donostia. Además desde 1935 actuaban varias agrupaciones-cooperativas rurales navarras: la ATV de Tafalla había adquirido una finca de regadío que posteriormente había parcelado entre sus propios socios para el cultivo directo; la ATV de Carcastillo y la de Artajona adquirían por cuenta de sus afiliados, a precios más ventajosos, simientes y abonos minerales; la ATV de Sesma puso en marcha un taller de producción que adquiría materias primas que los socios podían trabajar de modo artesanal para producir esterillas, serones, alforjas, vencejos, que luego la misma cooperativo se encargaba de confeccionar y vender; finalmente, la ATV de Marcilla proyectó la creación de una fábrica cooperativa de conservas para encontrar una solución viable que pudiera favorecer e incentivar la producción local.
Incluso se fue más allá de las cooperativas productivas. Dado que la falta de capitales ocasionó grande dificultades en las fases iniciales a las empresas cooperativas, los directivos federales incentivaron la cooperación de crédito. No se trataba de una propuesta nueva; ya durante los años veinte fue avanzado un proyecto dirigido a la creación de un banco solidario destinado, a través de los ahorros particulares y de las ganancias de las cooperativas de consumo, a acumular los capitales necesarios para impulsar el cooperativismo de producción y de paso ampliar la propia oferta cooperativa en el sector comercial. En 1933 se propuso concretamente la creación de una caja de ahorros que habría de actuar en el seno de una cooperativa de crédito. Sabemos que en 1934 Heliodoro de la Torre, Manu Robles Arangiz, Pedro Ormaetxea, Justo Zubizarreta y Pedro Ispizua estaban trabajando para poner en marcha un Banco de Crédito Cooperativo Vasco que sin embargo nunca llegó a realizarse.
Poco antes del estallido de la Guerra Civil, ELA y la Federación de Cooperativas Vascas lograron organizar una cooperativa sanitaria.
Atzo Baionako Zizpa Gaztetxean Bizi! mugimenduak Digitalizazioari buruz antolatu zuen mahai inguruan hitz egitera gombidatu ninduten. Hemen duzue esandakoa:
Gabon guztioi eta mila esker gonbidapenagatik. Ni Unai Oñederra naiz Manu Robles-Arangiz fundazioko zuzendaria. Dakizuenez fundazio hau Hego Euskal Herriko ELA sindikatuaren fundazioa da. Digitalizazioak arlo sozialean dituen eraginetaz hitz egiteko eskatu didate. Ingurumenean eta gizakiongan duen eraginaz, beraz, ez naiz arituko.
Denbora gutxi daukat eta gaia oso zabala da. Beraz, zertzelada batzuk ematera mugatuko naiz. Zerbaitetan sakondu nahi baduzue amaieran galdetu lasai eta xehetasunetan sartuko naiz.
Dena den, transmititu nahi dudan ideia nagusia hau da:
Gero eta azkarrago goaz jakin gabe nora lasterketa eroan jarri gaituztenak gure lan eta datuekin jaun eta jabe bihurtu bitartean
Gure proposamena da multinazional teknologikoen esku dagoen lasterketa zoro hau gelditzea, guztiona eta guztiontzat onuragarria den digitalizazio eredua eraikitzeko.
Hiru zatitan banatu dut hitzaldia:
Digitalizazio lasterketa ero hau ez da oraingo kontua. Gu atzetik gabiltza.
Lasterketa ero honek guztia birpentsatzeko aukera eman digun geldialdi bat izan du.
Geldialdi ondoren azelerazio berria etorri da. Baina, azelerazioa, norantz?
Digitalizazioa ez da oraingo kontua
Lasterketa teknologiko hau Gerra Hotzean hasi zen. Diru publiko mordoa erabilita eraiki zen Silicon Valley, eredu neoliberala erabiliz: multinazional pribatuentzat dirua, desregulazioa eta erraztasun guztiak, fiskalak barne, ahalik eta gehien irabaz dezaten. Horrelaxe garatu dira GAFAM deituak: Google, Amazon, Facebook, Apple eta Microsoft. Digitalizazio hori gabe ezin da ulertu globalizazioa; ezin da ulertu ekonomiaren finantziarizazioa; ezin da ulertu horrek guztiak ekarri zuen 2008ko krisia eta agintariek emandako erantzunak utzi dituen ondorioak.
Enpresa teknologiko hauek plataforma digitalak, zerbitzuak eta produktuak eskaintzen dizkigute, askotan musutruk, bizitza errazteko asmoz (teorian). Hau bai dela berria: doako zerbitzuak! Non dago sekretua? Apunta ezazue esaldi hau mesedez: zerbitzu bat doakoa bada, zeu zara produktua. Gure datuak dira bilatzen duten altxorra, gero iragarki pertsonalizatuak salduz dirua irabazteko, besteak beste.
Oparitzen dizkiegun datu guztiei esker, guk geuk baino hobe ezagutzen dituzte geure buruak. Facebookek badaki haurdun zaudela zuk jakin aurretik. Gure seme-alaben datu guztiak Google-ri oparitzen ari gara hezkuntzan. Eusko Jaurlaritzak 18 milioi eurogatik Microsoft kontratatu du administrazioko egitura teknologiko guztia kontrolatzeko. Pentsa zein botere eskuratzen ari diren!
Datu horiek guztiak, ere, adimen artifiziala perfekzionatzeko erabiltzen dituzte. Helburua gure lana ordezkatzeko robotak garatzea da; industria 4.0 izenez bataiatu dute etorkizun hurbil hori.. Lanaren amaiera aldarrikatzen dute eta mehatxu hori etengabe darabilte, lan baldintzak prekarizatzeko helburuarekin. Patronalaren betiko eskaera da: lanordu gehiago sartu diru gutxiagoren truke. Tubacexen argazkia jarri dut hor. 125 pertsona kaleratu nahi zituzten. 236 greba egun ondoren ez zuten inor kaleratu baina sinatutako akordioan lanorduak igotzera behartu zituzten langileak. Langileak soberan zirela zenioen, eta orain, inor kaleratu gabe, lanorduak igotzera behartu dituzu?
Enplegu galerarena egia izan daiteke, baina uka ezina dena da historikoki mehatxu bezala erabili dela. Bestela, begiratu biztanleria aktiboarekin historikoki gertatu dena:
Biztanleria aktiboa
1980 (*1990)
2019
Hego Euskal Herria
991.900
1.484.020
Espainiar estatua
13.464.600
23.027.100
Europar Batasuna
192.634.757*
217.001.640
Mundua
2.325.055.698*
3.467.973.718
2018ko Europako Batzordearen txosten batek zioenez “enplegu tasa ez da inoiz hain altua izan”. Eta Ronaldo Munck soziologo argentinarren hitzetan Hegoaldeko herrialdeetan 1995 eta 2005 urteen artean langile kopurua bikoiztu egin zen.
Orain dela 100 urte, borroken bidez, langileek lortu zuten zortzi orduko lan egunarekin jarraitzen dugu. Eta ez hori bakarrik! Plataforma digitalek, ere, libre gelditzen zaigun denbora tartea lantxoak eginez betetzera gonbidatzen gaituzte (Glovo, Deliveroo, Uber, AirBnb…), soldata estratxo bat eskuratzeko. Baina kontzienteki izan gabe ere, aisialdian, konektatuta gauden uneoro, beraientzat lanean ari gara, gure datuak oparitzen…
Ikusi dugun bezala, lan orduak ez dira murrizten. Hedatzen ari dena prekaritatea da, hori baita mehatxu honek bilatzen duena: lan baldintzak birrintzea. Antonio Casilli soziologoak dioen moduan: kontua ez da lanaren desagerpena, bere degradazioa baizik.
Eta lan baldintza kaskartzean desberdintasun ekonomikoek gora egiten dute. %10 aberatsenak munduko aberastasunaren erdia du; 100 pertsona aberatsenek 4.000 milioi biztanle pobreenek baino aberastasun handiago dute. 2.018an GAFAMen negozio bolumena Saudi Arabiaren BPGren mailara iritsi zen: 700.000 milioi euro. Frantziaren BPGaren herena.
Are gehiago, administrazio publikoak erabaki asko enpresa hauen eta beraien algoritmoen esku uzten ari dira eraginkortasunaren eta objektibotasunaren izenean. Hautaketa prozesuak, laguntza sozialak, zerbitzuen efizientzia… Arrisku ikaragarri du horrek demokraziaren ikuspegitik. Erabakimena esku pribatuetan uzten ari garelako, enpresa pribatuek diseinatutako algoritmoen esku. Algoritmo hauen helburua ez da guztion onura bilatzea, lana erraztea eta salerosketak biderkatzea baizik. Eta bide horretan kalteak, bazterketak eta arrakalak sortzen badira, bost axola. Ikusten da, beraz, abiada bizian mugilduta gauden lasterketa zoro enpresa teknologiko handi hauek behintzat aberastasun eta botere asko metatzen ari direla.
Bizitza erraztera omen zetozen, baina hiperkonektatuak egonda, minutu oro produktiboa izateko mandatuarekin, eta enpresek gure lana kontrolatzeko garatu dituzten erremintek eragiten duten jazarpenarik, antsietatea, estresa, buruko gaixotasunak eta suizidioak areagotu dira. Ondo ezagutuko duzuen France Telecomen kasua paradigmatikoa izan zen.
Sare sozialak politizaziorako erremintak izango zirela uste genuen, baina gehiegizko informazio jarioarekin, fake news-ak tartean, kontrakoa gertatu da. Berehalakotasunak, ikusgarritasunak eta mezu laburren exijentziak eztabaidak pobretu egin ditu. Berdin pentsatzen dutenen burbuilak sortu dira. Desberdin pentsatzen dutenekin eztabaida eraikitzailea plaza baino, irabazteko edozerk balio duen gudu zelaia bihurtu dira sare sozialak. Eta ikusi da ere, algoritmo eta robotek hauteskunde emaitzak alda ditzaketela.
Abiada bizian gindoazenela, aipatu dugun honekin guztiarekin ezinegona hedatzen zihoan eta kaleak betetzen, bapatean, dena gelditu zen arte.
Geldialdia
Guztiak etxean sartu ginen. Beno, guztiak ez. Lan batzuk ezin ziren gelditu, funtsezkoak ziren bizitzak aurrera jarrai zezan. Bapatean, agerian gelditu zen funtsezko lanak zeintzuk ziren, eta agerian gelditu zen lan horietako gehienak oso prekarioak zirela.
Ikasgai asko utzi zizkigun geldialdi horrek. Zuek Bizin ikasgari horiek biltzen zituen lan ederra egin zenuten, Etorkizuna hemen balitz izenburupean. Gure ustez merkatuaren logika zentzugabea agerian usteaz gain arlo hauek duten garrantzia azaleratu zuen konfinamenduak: zaintza lana, sistema publikoa, birtokiratzea, mugikortasuna baretzea, burujabetzak berreskuratzea (teknologikoa barne)… Azken finean, guztia birpentsatzearen garrantzia mahai gaineratu zen: Zer baliabide ditugu? Zer lortu nahi dugu? Nola eraikiko dugu nahi dugun hori?
Baina guztiak etxean ginela, plataforma digitalek ere jauzi kualitatibo bat eman zuten. Etxetik lanean, ikasten jarraitu behar genuen. Jatekoak eta edateko internet bidez eskatzen eta erosketak online egiten hasi ginen. Hori guztia software librea eta ekonomia sozial eraldatzaileko kooperatiben txikiak erabiliz egin genezakeen, baina, berriro ere, normala den bezala, multinazional pribatuak gailendu ziren. GAFAM indartzeaz batera, NATU (Netflix, Airbnb, Twitter eta Uber) eta banaketa plataforma digitalek (Glovo, Deliveroo, Just Eat…) jauzi bat eman zuten, eta gure egunerokoan normalizatu ziren.
Azelerazioa berria: zerura begira?
Aurreko krisian bezala, gauza bat da zer esaten den, eta beste bat zer egiten den (gogoratu 2008an Sarkozyk esan zuena: kapitalismoa oinarri etikoen gainean birfundatu behar da). EB-k oraingoan Next Generation funtsak eskaintzen dizkigu, proposamen honekin: trantsizio ekologiko eta digitala, multinazionalen eskutik. Hau da martxan jarri berriro, lasterketa zoroan, nora goazen jakin gabe.
Beno, lasterketa honekin jaun eta jabe bihurtzen ari direnak badakite nora joan nahi duten. Eta horretarako prestatzen ari dira: etorkizunean espazioan biziko garela dio Jeff Bezosek eta, esango nuke, eraikiko duten bizileku horretan ez dutela guretzat lekurik izango…
Zerura begira gelditu ordez, lasterketa zoro hau gelditu egin behar dugu, HyM-ko langileak gelditu ziren bezala. HyM-k pandemia garaian online salmentak asko handitu zituen, irabazi handiak lortuz, baina gehiago nahi du: salmenta guztien %25a online egin. Horretarako langileak soberan zituela esan eta Madrilen CCOO eta UGT sindikatuekin kaleratzeak adostu zituen. Hego Euskal Herrian, ordea planto egin zuten langileek. 50 eguneko grebaren ondoren, Hego Euskal Herrian inor ez kaleratzea lortu zuten. Hemen ez dago inor sobera!
Orain dela mende bat zortzi orduko lan egunaren alde borrokatu zen moduan, orain ere, behar izanez gero, 30 orduko lan astearen alde borrokatu beharko dugu. Produktibitatea hazi bada, eta makinek gure ordez lan egin behar badute, gutxiago lan eginda eta soldatak mantenduta, hobe biziko gara. Horretarako gertutasuna, kolektibo antolatua, politizazioa eta grebak behar ditugu.
Digitalizazioa multinazionalen esku utzi ordez, gure esku hartuta, eta gure artean zertarako erabiliko dugun erabakita, etorkizun oparoa izan dezakegu. Eztabaida hori mahai gainera ekartzeko sortu dugu eragile desberdinek Euskal Herria Digitala ekimena.
Mozorovek dio neoliberalek merkatuaren alde egiten zutela sistema eraginkorrena zelako. Gaur badugu merkatua baina eraginkorragoa den teknologia. Kontua da zeinen esku dagoen eta zertarako erabiltzen den. Burujabetza teknologikoa berreskuratuz gero izan dezakegu amesten dugun mundua eraikitzeko aukera. Jakina, ez da batere erraza izango munduan agintzen duten multinazional teknologiko erraldoi hauei boterea kentzea. Baina, ez ginen errazkerietan ibiltzeko jaio ezta?
Bibliografia
ABDELNOUR, SARAH eta MÉDA, DOMINIQUE (2020), Cuando tu jefe es una app, Iruñea, Katakrak.
BERTHELOT, BENOÎT (2019), El mundo según amazon. Tres años de investigación, Madrid, Popular.
BROSSAT, IAN (2019), Airbnb. La ciudad uberizada, Iruñea, Katakrak.
CANCELA, EKAITZ (2019), Despertar del dueño tecnológico. Crítica sobre la derrota de la democracia frente al capital, Madrid, Akal.
GNUTTI, RUDY (2017), El mundo sin trabajo. Pensando con Zygmunt Bauman, Barcelona, Icaria.
LETERME, CÉDRIC (2020), El futuro del trabajo visto desde el Sur. Crítica a la “CUARTA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL”, Madrid, Popular.
MORENO, JORGE (2018), No tengo tiempo. Geografías de la precariedad, Madrid, Akal.
O’NEIL, CATHY (2017), Armas de destrucción matemática. Cómo el BIG DATA aumenta la desigualdad y amenaza la democracia, Madrid, Capitán Swing.
SRNICEK. NICK (2018), Capitalismo de plataformas, Buenos Aires, Caja Negra.
WARK, McENZIE (2021), El capitalismo ha muerto. El ascenso de la clase vectorialista, Barcelona, Holobionte.
Atzo aurkeztu genuen Donostian “Hego Euskal Herriko eliteak. Boterearen azterketa” liburua. Hego Euskal Herriko eliteen eta unibertsitateen arteko harremana aztertzen du Jon Diaz Egurbide EHUko irakasleak zuzendu eta Ipar Hegoa eta Manu Robles-Arangiz fundazioek elkarlanean argitaratu dugun liburuak. Ikerketa egiteko ‘Elitist Britain 2019‘ ikerketaren metodologian oinarritu da EHUko ikerlari taldea eta, administrazio publikoek jarri dituzten zailtasunak zailtasun, elitearen goi mailako 5.500 lanpostuak betetzen dituzten 3.953 pertsonetatik, 2.806ren curriculumak lortu dituzte. Bereziki zaila izan zaie Osakidetzako goi karguen datuak biltzea: soilik karguen %49,5arena eskuratu dituzte.
Izenik ez jartzea erabaki den arren, nahi adina datu mamitsu aurkituko dituzue liburuan Hego Euskal Herriko eliteari buruz. Esaterako, EAEn 100.000 euro baino gehiagoko errenta jasotzen duen biztanleria ez da %1era iristen eta 60.000 euro baino gehiago jasotzen duena %4koa da. Asko? Gutxi?
Niri azpimarragarriena hau iruditu zait: Deuston ikasten duen unibertsitate-ikasle kopurua %13ra iristen ez den arren, Eusko Jaurlaritzaren goi kargu eta enpresa publikoetako buruen %43 inguruk ikasi duela bertan. Enpresa pribatuetako buruetan datu hori mantentzen da.
Deigarria egin zait ere Nafarroako unibertsitateko ikasleen %54ak Universidad de Navarran ikastea. Nafarroako parlamentuan eta Foru Gobernuko goi karguetan ehuneko hori bera errepikatzen da, baina Osasunbidean kopuru hori %70ra igotzen da.
Argi ikusten da goi mailako lanpostuetan unibertsitate pribatuan ikasi duten pertsonen kopurua unibertsitate publikoan ikasi dutenena baino handiagoa dela. Hego Euskal Herriko eliteak unibertsitate pribatua erabiltzen du bere boterea erreproduzitzeko. Demokraziaren ikuspegitik oso kezkagarria da hori, Jule Goikoetxeak maiz aipatzen duen demokraziaren pribatizazioaren erakusgarri baita, eta azterketak erakusten duen azken urteotako joerak ez gaitu, ere, asko lasaituko: azken zortzi urteotan, EAEn, unibertsitate publikoak ikasleen %7a galdu baitu unibertsitate pribatuaren mesedetan.
Datu ugariez gain, liburuak badu bigarren zati “literarioago” bat: EHUko irakasle doktore eta katedradun desberdinek (Paulo Iztueta, Ane Larrinaga, Iñaki Antiguedad, Joseba Agirreazkuenaga, Josu Amezaga, Iñaki Zabaleta, Gurutze Ezkurdia, Angel Bidaurrazaga…) Euskal Herriko Unibertsitatea, Osakidetza, Osasunbidea, Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Foru Gobernua, Foru Aldundiak, lau hiriburuetako udalak, enpresa publiko guztiak, Euskal Kulturgintza, goi mailako kirola eta arte mundua aztertu dituzte.
“Babes itzazue greban diren zahar-egoitzetako langileak eta babestu ezazue bere sindikatua.” Ken Loachek 2019ko zinemaldiko itxiera ekitaldian esan zituen hitzok, argazkietan jartzen duen irribarre behartuarekin txalotuko zituen Markel Olanok. Maskarilla gabeko garaiak ziren, baina ezin izan genuen ikusi erresidentzietako egoeraren Gipuzkoako ahalduradun nagusiaren keinua.
Garai hartakoa da, ere, ELA sindikatuak Hego Euskal Herriko egoitzetan egindako azterketa. Lurraldeka zenbat langile dagoen egoiliar bakoitzeko (ratioa) eta eguneko 24 orduetatik zaintzaileak egoiliar bakoitzarekin zenbat denbora pasa dezakeen neurtu zuten. Gipuzkoako datua: 92 minutu. Azterketa horretan langileek zioten “egoiliarrak zaintza duina jasotzeko behar duen dedikazioa eta kalitatea ez dira, inondik inora, bermatzen […] langileok behin eta berriz eskatu dugu ratioak igotzea, gizartea gero eta zaharragoa den heinean, gero eta gehiago direlako menpekotasun egoeran dauden pertsonak, eta gero eta anitzagoak profilak.”
Egiten zuten proposamena zehatza zen: zaintzaileek egoiliar bakoitzari egunean gutxienez 2 ordu dedikatu ahal izatea, erizaina 24 ordutan, garbitzaile kopurua %53an handitzea eta sukaldari bat 50 egoiliarreko. Eskaera hauek 2019ko otsailean egin zituzten Hego Euskal Herriko zahar-egoitzetako ELAko langileek. Hiru urte ondoren egoera ez da aldatu, eta Hegoaldeko lau lurraldeetako erresidentzietako langileak borrokan dira, lurralde bakoitzean dagoen indar-harremanen arabera, bakoitzak ahal duena hobetzeko helburuarekin.
Berehala atera zen Maite Peña esanez kasu isolatu bat zela, 325 ikuskapenetatik bakarra dela, Txara I-eko 116 egoiliarretatik 16 soilik egon zirela egoera horretan, garai puntual batean, gainera, abuztuan.
Egoiliarren senideek, ordea, egoera horiek ohikoak direla esan zuten. Arazoa ez zela egoitza horretan soilik ematen, baita besteetan ere. 16 egoitza desberdinetako langileek, ere, beraien testigantza eman zuten, datu zehatzak mahai gainean jarriz, arazoa orokorra eta aspaldikoa dela azpimarratzeko. Iker Riojak berak ikerketa bat egin zuen egoitza desberdinetan eta ondorioztatu zuen beste dozena bat egoitzetan ere egoiliarrak 13 eta 15 ordu artean izaten zituztela jan gabe. Hau da, iturri desberdinetatik zabaltzen ari ziren informazioekin, iritzi publikoan nahiko argi gelditzen ari zen egoera hau puntual izatetik urrun zela. Orduan, jokalekua lokazten eta zarata ateratzen hasi zen Diputazioa.
Noticias de Gipuzkoako editorialak, Al fondo, la batalla sindical , Unai Rementeriak, Bizkaiko erresdentzietako langileak greban zirela, El Correon idatzi zuen artikulua bat ekarri zidan gogora. Erresidentzietako langileak ELAren txotxongiloak dira, zioen Rementeriak bertan. Eta Markel Olano harago joan da: “ELA ez da hauteskundeetara aurkezten” eta “ez dugu erresidentzietako langileen lana zikintzen utziko.”
Olano jauna, egoliarrak 14 orduz ohean ezer jan gabe edukitzea edo astean behin dutxatzea ez da langileen errua. Langileek dena eta gehiago ematen dute, bereziki pandemia garaian, baina ez dira iristen. Urteak daramatzate egoera salatzen. Eta egoera zikin horren arduraduna zeu zara, baina ez dituzu langileak entzun nahi, ez duzu ELAko erresidentzietako langileekin bildu nahi, “Maite Peña gezurtera” oihukatzen dutelako Diputazio aurrean. Hiru urte daramatzate egoera hobetzeko borrokan. 252 egun greban.
Alde batetik erresidentzietako langileak besoak, bizkarra eta arima uztera behartzen dituzu, Diputazioak ez duelako zaintza lan hori duintzeko baliabiderik jarri nahi. Hori gutxi ez eta esaten diezu langile horiei erresidentzietako lana zikintzen ari direla! Ze, ez dakit jakingo duzun, baina erresidentzietako langileek bozkatzen dute, eta bere ordezkariak aukeratzen dituzte. Eta badakizu zer ordezkaritza duen ELAk Gipuzkoako zahar-egoitzetako langileen artean? %60a. Bai, Olano, testigantza eman zuten langileek, ez dute soilik beraien izenean hitz egiten, erresidentzietako langile guztien izenean baizik, demokratikoki duten ordezkaritza dela medio. Zergatik uste duzu, bada, ezagutzen duela ELAk hain ongi Gipuzkoako zahar-egoitzetan gertatzen dena? Ia erresidentzia guztietan direlako zaintza lana duintzeko eta egoiliarrak hobe egoteko lanean dabiltzan ELAko zaintzaileak.
Eta sistema guztia pikutara bidali nahi duen sindikatu komunista-bolivarianoa, interes partikularrek bultzatuta, gezurrak zabaltzen eta langileen lana zikintzen dabilen bitartean, zer egiten du Diputazioak? “Gipuzkoa ha puesto en marcha una prueba piloto y ha adelantado los desayunos en las residencias de mayores. Por ahora solo se ha dado el cambio en Txara II, pero la idea es poder ampliarlo a otros centros residenciales en caso de que funcione correctamente.” Baina ez al zen, bada, Txara I-ekoa kasu puntual bat?
Zarata eta gezurrak zabal daitezke, baina denborarekin errealitatea gailentzen da. Bereziki egoilarren bizi baldintzekin hain konprometituak dauden, beraien lana horren ongi ezagutzen dituzten eta hain antolatuta eta boteretuta dauden emakumeen aurrean. Unai Rementeria ere berdin ibili zen Bizkaian. Baina, 378 greba egun ondoren, errealitatea onartu eta akordiora iristea beste biderik ez zuen izan.
AEBetako Jane McAleveyren pare bat liburu iritsi zaizkit esku artera, eta gauza oso iradokitzaileak esaten ditu bertan. Aldeak alde, Euskal Herrirako ere baliagarriak direlakoan, “Unions, Organizing, and the Fight for Democracy” liburutik hitz hauek atera ditut, modu librean:
Ez ditugu robotak behar gure adinekoak zaintzeko. Behar duguna da aberatsek bere zergak ordaintzea. Behar duguna da sindikatua, korporazioen boterea orekatzeko.
Goikoak irabazten dutena partekatzera behartzeko ez dago greba serio bat baino modu boteretsuagorik. Sindikatuek, 1932an bezala, beste edozein bide edo erreminta baina eraginkorragoak izaten jarraitzen dute. Birbanaketa behartu behar diegu goikoei. Horrek botere ikaragarria eskatzen du. Langileek sortu duten aberastasuna nagusiek partekatzea lortzeko behar den boterea soilik lortzen da kolektiboki ekin eta masiboki beren lanpostuak uzten dituztenean.
Egungo egoerak erakusten digu ez dagoela sindikatuak eta super-gehiengoen grebak baina arma eraginkorragorik, ez dago ordezkorik. Jeff Bezos, munduko gizonik aberatsena, bere irabazien ehuneko esanguratsu bat bera multi-milioiduna egin duten langileei ematera behartzeko modu bakarra dago: eskatzen dena ematen duen arte langileek, guztiek, greba egitea. Hori da sindikatu demokratiko onek egiten dutena, eta horregatik dute 2020an 1932an zutenaren bezainbesteko garrantzia. Gogor irauten eta arrisku handiko ekintzak eginez handi irabaz daiteke.
Gainera greba handiak heziketa politiko handia dira. Handi irabazteko grebak dira heziketa politiko onena, mota guztietako jende desberdina batzen baitituzte (lagunak aukeratu egiten ditugu, lankideak ez). Langileek, sindikalizatzea erabakitzen dutenerako ulertu dute, sindikatuaren kanpaina on bati esker, beraien enplegatzailea kalte eragiten dieten politiken erantzulea den botere sistema zabalago baten parte dela. Ez da kasualitatea sindikatu indartsuenak dituzten hiri eta herrialdeak politika progresisten alde bozkatzea. Honegatik erasotzen dituzte eskuinekoek, behin eta berriz, sindikatuak. Ezkerrekoek baina hobeto ulertu zuten, nahi zutena egiteko (erregulazioak deuseztu, hauteskunde sistema kontrolatu, planeta inpunitate osoz txikitu), lehenik eta behin, korporazioen boterea orekatzeko herri honek inoiz izan duen indar garrantzitsuena eraitsi egin behar zutela: sindikatuak. Ongi sindikalizatutako langile bat, langile esnatu bat da, eta langile esnatuek herri honen norabidea alda dezakete.
Hauteskundeak irabaztetik harago, greba arrakastatsuak lortzeko super-gehiengoak eraikitzen ikasteak beste berebiziko onurak ditu: gobernatzeko boterea eraikitzea. Hauteskunde politikoak ezkerreko pertsona zintzo batek irabazten baditu, kalean dauden tropak aldaketa eragiteko mobilizatuta mantendu ezean, oso erraza izango zaie korporazio handiei guztia bere horretan mantentzea. Bozkatzaileek beren batasuna eta aktibismoa mantendu behar dute hauteskunde ostean ere.
Sindikatuek balio ikaragarria dute, ez soilik demokrazia galera eta diru sarrera desberdintasuna gelditzeko, baita amerikarrei, berriz ere, nola batu erakusteko. Pertsona arrunten boterea soilik eraiki daiteke pertsona arruntak beren alde altxatzen badira, beren baliabideekin eta buruan sartuta daukaten indibidualismoari buelta emango dioten kanpaina onekin.
Progresisten boterearen oinarria sindikatuak dira; komunitatean oinarritutako erakunde indartsu eta independenteen laguntzarekin, gizartearen helburu nagusien ardura hartzen duten sindikatuak.
Ez dago oinarri progresista behetik gora berreraikitzeko modu hoberik grebarako prest den sindikatu bat baino. Sindikatu onek norabide onean jartzen gaituzte, eta irabazteko ezinbesteko diren elkartasuna eta batasuna sortzen dute. Borrokatu dezakegu, eta irabaz dezakegu.
“Alma, buscarte has en Mí, y a Mí buscarme has en ti.“ María Teresa de Jesús (atzo Felix Azurmendiri entzuna)
Atzo Azkoitiko parrokian mahai inguru batean parte hartu nuen. Bertan esandakoak dakartzat hona:
Egun on guztioi eta mila esker gonbidapenagatik.
Espiritualtasunaz hitz egiteko deitu zidaten Azkoitiko parrokiatik. Email bat jaso nuen eta ondoren Nereak Machadok deitu zidan. Espiritualtasunaz jardunaldi batzuk egiten ari zinetela, Jon Sarasuak nire izena eman ziela, Arantzazun orain urte batzuk ere hitz egin nuela gaiaz, eta ea animatuko nintzen nire testigantza ematera.
Ea, ni ez naiz espiritualtasunaz hitzaldiak ematen dituen guru bat. Ez naiz hain modan dauden autolaguntza liburuak idazten dituen aditu bat. Ikusten duzuenez, eta ikusiko duzuenea zuek bezalako pertsona arrunt bat naiz. Donostian jaioa, familia sinisdun, egonkor eta ekonomikoki lasai bizi ahal izan duen batean, praktikamente bizitzan dena emana jaso dut, eta bizitzan asmatzen eta zoriontsu izaten saiatu naiz.
Hau dena horrela izanda ere, baiezkoa eman diot hitzaldia emateari, kusten duzuenez, Zergatik? Sekretutxo bat esango dizuet: hitzalditxo hauek prestatzean asko ikasten delako.
Arantzazun galdetu zidaten ea nire konpromiso sozialak eta espeiritualtasunak bazuten loturarik. Ni ELA sindikatuko militantea naiz, eta horregatik egin zidaten galdera hori. Erantzuna oso erraza eta laburra da: bai, jakina, ni ELAko militantea naiz nire espiritualtasunagatik. Baina ideia hori 15 minututan garatzea eskatu zidaten.
Hortaz, hitzaldia prestatzeko, atzera begira jarri nintzen, nire bizitza errepasatu nuen, eta bizitako urteetako ibilbidearen interpretazio bat egin nuen, espiritualtasunaren ikuspegitik. Nire bizitzaren kontakizun bat osatu nuen. Ez balidate hitzaldi hori ematea eskatuko, ez nuke halakorik egingo sekula, agian. Eta egia esan, oso ariketa onuragarria izan zen. Horregatik eman nien eskerrak Sarasua eta konpainiari. Eta horregatik ematen dizkizuet eskerrak zuei ere Nerea eta Felix gonbidapen hau egiteagatik.
Gaia antzekoa da, baina galderak apur bat aldatu dira: Nola bizi duzu espiritualtasuna? Da lehena. Eta “nolako kristautasuna nahi zenuke etorkizunean?” bigarrena.
Nereak deitu zidanean, egin nuen lehen gauza izan zen Arantzazuko hitzaldira jo, balio zidan jakiteko. Hartu nuen lehen sorpresa ikaragarria izan zen: bost urte pasa dira jada ordutik! Nolakoak gainera! Azkena batez ere…
Lehen galderari Arantzazuko hitzaldia laburtuta erantzungo diot. Eta bigarrenari lehenengoaren erantzunetik tiraka helduko diot, aipatuko ditudan espiritualtasunaren fase desberdinak aplikagarriak iruditzen zaizkidalako bai indibidualki (lehen galdera) zein kolektiboki (bigarrena). Ea nola ateratzen den…
Nola bizi dut espiritualtasuna? gauzak asko sinplifikatuz, eta modu arbitrarioan, nire espiritualitatearen ibilbidea hiru fasetan banatu dut. Eta fase bakoitza, niretzat funtsezkoak izan diren liburu banarekin lotu dut. Hona ekarri ditut hiru liburuak zuek ikus ditzazuen:
El proyecto de Jesus (Jose Maria Castillo)
Las bienaventuranzas (Adolfo Chercoles)
Espiritualidad desde abajo (Anselm Grün)
Errepikatu nahi dut, hiru faseena sinplifikazio bat da, erabaki guztiz arbitrarioa, nire bizitzaren milaka interpretazio posibleetik bat. Nik zuei kontatzeko erabaki dudana, baliagarria izango delakoan. Hauek dira hiru faseak:
1. ESPIRITUALTASUNA BEGI ITXIEKIN. Jaiotzatik (1973) Bartzelonako olinpiadetara doana (1992) gutxi gora-behera.
2. ESPIRITUALTASUNA BEGI IREKIEKIN, baina ESPIRITUALTASUNA GOITIK. Ez kezkatu oraingoz fase bakoitzari jarri diodan izenaz. Joango naiz gauzak azaltzen lasai egon horregatik. Fase honen amaiera 2009an jarriko dut, kakotxa guztiekin.
3. ESPIRITUALTASUNA BEHETIK.
Fijatu zaitezte hirugarren eta azken fase honetan ez dudala jarri espiritualtasuna begi irekiekin. Zergatik? espiritualtasuna atzera bueltarik gabeko garapen prozesu bat dela uste dudalako. Behin pantaila bat pasata (orain esaten den moduan), ez duzu berriz atzera egiten. Horregatik ez diot berriz jarri BEGI IREKIEKIN hori, behin begiak irekita, ezin baitira berriro itxi (espiritualki diot…).
I. fasea: Espiritualtasuna begi itxiekin
Fase honi Espiritualtasuna begi itxiekin deitu diot. Izen hau Chércoles jesuitari hartu diot, Bienaventuranzas ikastaroan entzun bainion. Berak zioen begi itxiekin otoitz egiten dugunean gauza eder eta elebatuak esaten ditugula “munduan denak anai-arrebak gara, pertsona guztiak berdin maite ditut…”, baina behin begiak zabalik ditugula “hori ez dut hainbeste maite…” hasten gara. “Hori ere ez… eta, ufa, hango hura ezin dut jasan!”.
Espiritualtasuna begi itxiekin da, espiritualtasun narkotiko bat, errealitate zikinetik urruntzen gaituena, gure baitan, goxo-goxo, biltzen garenean bizi duguna. Baina espiritualtasun horrek ez du zerikusirik gure eguneroko bizitzarekin, erritu batzuk kenduta. Gure eguneroko bizitza, kasu honetan, ez du espiritualtasunak gidatzen, beste balio terrenalek baizik.
Garai horretako adibide bat jartzearren: Antiguako parrokiako aisialdi taldeko begiraleak ginen. Gauza pila egiten genituen umeekin, baina, noizean behin airean gelditzen zen galdera bat sortzen zen bileretan: saioren bat egin beharko dugu fedeari buruz ezta? Eta denak ixilik. Guretzat egiten genituen jarduera horiek guztiej ez zuten fedearekin zerikusirik. Gauza bat zen egiten genuen guztia, eta beste gauza bat fedea. Gauza separatuak balira bezala.
Genuen zulo hori konpontzeko, teologia eskola deitu geniona sortu genuen, gure artean teologo bat genuela aprobetxatuz. Hor irakurri eta komentatu genuen liburu hau (Castilloren El proyecto de Jesús). Begiak ireki zizkidan.
II. Fasea: Espiritualtasuna goitik begi irekiekin
Liburu hau irakurrita ikusi genuen Jesusek bazuela proiektu bat. Bazuela eguneroko bizitzarako proposamen bat. Proposamen hori Jainkoaren erregetza da, eta gutaz eskatzen duena da ahal dugun guztia egitea zapalduen, pobretuen, herri-xehearen bizimodua hobetzeko. Imajina dezakezua, gu bezalako gazte kementsu batzuek hori entzunda, burubelarri sartu ginen zeregin horretan: guk konpondu behar genituen munduko problema guztiak.
Orain gutxi jakin dut jarrera honi, nik garai honetan nuenari, indibidualismo heroikoa deitzen zaiola. Nik, hitzaldirako, espiritualtasuna goitik deitu diot. Izen hau Anselm Grün-en liburutik hartu dut. Zer da espiritualtasuna goitik? Ebanjelioaren araberako “ni ideal” bat egiten dugu buruan, super yo moduko bat, eta burubelarri saiatzen gara, gure esfortzu hutsean sinistuta, hori lortzen. Honek badu Egotik asko, demostratzen saiatzen baikara, gu inor baina koherenteagoak garela.
Espiritualtasun honek gidatuta erabaki desberdinak hartzen joan nintzen urteetan zehar (etxegabeekin boluntariotza, uda desberdinetan misiotara, enplegua utzi eta Eritreara joan, berriro enplegua utzi eta umeak zaintzeko eszedentzian hasi…). Dena ondo joan zitzaidan 2009an krisian sartu nintzen arte. Berriro ere fundamentuzko enplegu bat behar nuen, diru-sarreren premiagatik. Baina konturatu nintzen aurreko urteetan hartutako erabakiek enpresa munduan ateak itxi zizkidatela. Irakaskuntzan egin nuen saiakera bat eta gaizki atera zitzaidan, sufrimendu dezente eragin zidan eta zuloan utzi ninduen.
Horrela amaitzen da nire espiritualtasunaren bigarren fasea. Hondoratua, lur jota, zapuztuta.
III. Fasea: espiritualtasuna behetik
Ordura arte nire buruaz egin nuen idealizazio horren bila ibili nintzen, nire esfortzu hutsean sinistuta, behin eta berriro pareta berdinarekin joz: nire mugekin, nire akatsekin, nire huts egiteekin. Halaxe ibili nintzen, urte luzeetan, porrotak ispiluaren aurrean jarri ninduen arte.
Hondoan zaudenean Jainkoaren aurrean, makurtzea besterik ez zaizu gelditzen. Hutsala sentitzen zara, oso txiki, ez zara ezer egiteko gai. Horregatik gauzak besteen eskuaetan uzten dituzu. Eta inguruan maite zaituen jendea izateko zortea baduzu, konturatuko zara esku honetan zaudela. Horrek eraman zaitzake intuitzera Jainkoak guztiz ulertze ez duzun modu batean eragiten duela, beste pertsona askoren bitartez.
“Nik ezin dut, baina Berak bai”. Umiltasun ikastaro horrekin eta Jainkoagan konfiantza berri bat izanda, goiko espiritualtasunak ezartzen dizun karga astuna arintzen zaizu, Panorama aldatzen da. Norabide bera da, baina ibilbide desberdin asko daude, eta lagunduta zoaz. Horixe da espiritualtasuna behetik, zulotik, gure miseriatik, gure ezinetik, gure ahuleziatik, konfiantza osoa Beragan jarrita.
Bada, justu momentu horretan, irakaskuntzako lana utzi, eta baju nengoenean, gutxien espero nuenean, etorri zitzaidan ELAn lan egiteko eskaintza. Eta bai esan nuen.
Horra, laburbilduta, espiritualtasuna nola bizi izan dudan: begi itxietatik begi irekietara, eta goitik behera.
Nolako kristautasuna, etorkizunean?
Nirea kontatu ondoren galdera zailari erantzutea tokatzen zait. Nolako kristautasun nahi nuke etorkizunean? Badu zentzua galderak, gutako bakoitzaren espiritualtasuna ezinezkoa baita komunitaterik gabe. Fedea norbaitek kutsatu digu. Jesusen berri urtez urte, mendez mende, norbaitek trasmititu du. Gure kristautasuna taldean elikatu dugu, taldean partekatu dugu, taldean ospatu dugu. Eta orain, Mendebaldean behintzat, bidegurutzen batean gaudela dirudi.
Esan dizuet kristautasunaren etorkizuna irudikatzeko lehen aipatu dizkizuedan hiru faseak erabiltzen saiatuko nintzela. Ea ba…
Mendebaldeko kristautasuna ez al dago krisi egoeran? Ez al du Elizak bere indar propioan sinistuta boterea hartu, eta botere hori erabiliz Jainkoaren erregetza gauzatzen saiatu? Ez al gaitu horrek, hain justu, gauden zulora eraman Mendebaldean? Eta ez al du honek lehen azaldu dizuedan bigarren faseko amaieraren antz handia?
Egoera honetan kristautasunak bi bide har ditzake:
Kristautasunak, beldurrak eraginda, atzera egin dezake. Begiak ixtera itzuli daiteke, eguneroko bizitza eta fedea guztiz banatzera. Eguneroko bizitza kapitalak gidatutako teknikaren esku utziz eta fedea sentimendu goxo, misteriotsu, pribatu eta lasaigarri batera mugatuz, bere arau, erritu eta legeekin.
Baina egoera honetan ere, lehen ikusi dugun moduan, gure ezinek, gure ahultasunak agerian utz diezaguke Jainkoak badituela guk ezagutzen ez ditugun bideak bere erregetza lortzeko.
Agian kristautasuna ez da masa erlijio bat izan behar. Legamia edo gatza izatera deitu zigun Jesusek. Kopuru txiki batek masa osoan izan dezake eragina. Baina nola? bizitzeko eta ekiteko moduak kutsatuta.
Agian kristaua etorkizunean eguneroko bizitzan Jainkoaren erregetze bilatzen duena izango da. Bere dohain eta bokaziotik errealitatea eraldatzen buru belarri arituz, bere helburuekin bat egiten duten beste batzuekin, sinisdunak izan edo ez. Baina berak ondoren, otoitzean eta komunitatean eguneroko bizitza hori Jainkoaren hitzarekin aurrez aurre jarri eta bizitzen ari dena erlijiosoki interpretatzen duena.
Prekaritatea, pobrezia, desberdintasunak eta heriotza hedatzen dituen sistema honetan, korrontearen kontra ibiliko dena, eta zailtasunak zailtasun, lan egiteko motibazioa, zentzua, indar eta alaitasuna komunitatean hartuko duena.
Eta agian komunitate horrek diskurtsoa berrituko du, barne kritikak aberasgarritzat hartuko ditu, bere instituzioak demokratizatuko ditu, bere baitan genero parekidetasuna sustatuko du, bai egituretan, bai lidergo ereduetan, bai aginte zein lan banaketetan.
Esan dut bi bide har ditzakeela kristautasunak Mendebaldean bizi dugun ataka honetan. Nik bigarrenaren alde egiten dut, baina seguruenik Jainkoak bi bideak hartuko ditu. Eta ezagutzen ez ditudan beste asko ere…
Aurrera egin itxaropenak gidatuta
Lukas eta Mateok kontatzen digutenez Jesusek esan zuen (Lk 12, 29-31): “Zuek ez ibili larri jan-edanaren bila. Fedegabeak arduratu ohi dira horiez guztiez; baina zuen Aitak badaki horren beharra duzuena. Ardura zaitezte, ordea, Jainkoaren erregetzaz, eta beste hori gehigarritzat emango dizue Jainkoak.”
Fijatu zaitezte kapitalismoak esaten duen justu kontrakoa dela. Kapitalismoan esaten zaigu: bila ezazu zure interesa eta gainontzekoa etorriko da gehigarri. Hemen ez, hemen esaten da bila ezazu gaizkien daudenen bizimodua hobetzea, eta gainontzekoa Jainkoak emango dizu gehigarri.
Gauzak ondo joan zitzaizkidan bitartean, hala ibili nintzen ni, baina zulora erori nintzenean, duda egin nuen. “Orain arte sinistu dudan guztia gezurra bada? Eta “beste hori gehigarritzat”emango dizun Jainkorik ez bada?” Baina, hara! Zurrunbilo horretan nengoela, hor azaldu zen, gutxien espero nuen tokitik, helduleku berri bat.
Kristautasuna ere olatu gainean ibili da azken mendeetan, bere boterean sinistuta. Baina orain krisian dago Mendebaldean, hondoa jota. Nola aterako gara bertatik? Nik nahi nukeena da begiak irekita eta behetik ateratzea. Ez dezagula, beldurrak paralizatuta, atzera egin; Jainkoan dugun konfidantzak emandako itxaropenak gida gaitzala aurrera, Jesusen proiektua gauzatzera.
BIBLIOGRAFIA
CASTILLO, Jose María-ESTRADA, Juan Antonio. El proyecto de Jesús (1994, Ed. Sígueme)
GONZÁLEZ-CARVAJAL SANTABÁRBARA, Luis. Los cristianos del siglo XXI (200, Ed. Sal Terrae)
TORRES QUIERUGA, Andrés. Fin del cristianismo premoderno (2000, Ed. Sal Terrae)
VALADIER, Paul. Un cristianismo de futuro (1999, Ed. PPC)
DELUMEAU, Jean. El cristianismo del futuro (2006, Ed. Mensajero)
GRÜN, Anselm-DUFNER, Meinrad. Una espiritualidad desde abajo (2012, Ed. Narcea)
CHÉRCOLES, Adolfo María, SJ. Las Bienaventuranzas, corazón del Evangelio (2014, Ed. Mensajero)
MIFSUD, Tony, SJ. Una espiritualidad desde la fragilidad (2015, Ed. Mensajero)
ZANZIG, Thomas. El corazón transformado (2018, Ed. PPC)
PAPA FRANCISCO. Tierra, techo, trabajo (2021, Ed. Altamarea)
37 greba egun. Michelin multinazionalaren multinazional azpikontrata bat, Ferrovial. Langile migratuak (Maroko, Mauritania, Ghana, Benin, Nigeria, Mali, Senegal, Togo…), erabateko prekaritatea. David Goliat eta Goliaten kontra Arabako lautadan, Araian, zehatz esateko. Sindikatu bat: ELA. 37 greba egun, eta garaipena (3.600 eurotik gorako soldata-igoerak bost urtean, kontratu partzial guztiak lanaldi osoko bihurtu, norberaren aukerako 14 ordu urtean ordainduta, plusen hobekuntza, laneko bajetan %100 kobratzen hasi…).
Ez dakit zuei, baina niri hau pasada bat iruditzen zait. Ezaugarri hauetako gatazka batean, protagonista horiekin eta zeuden baldintzetan, horrelako garaipen bat ziztu bizian zabaldu beharko litzateke Euskal Herri osoko txoko guztietan, estatu osoan eta munduan zehar, batez ere hau da dagoena-ren garai hauetan, langile pobreen garaian, beldurraren garaian. Baina, gatazka eta garaipen honi buruz, inork ez daki ezer.
Segur aski, akordioa lortuta hurrengo zereginei heldu dietelako gatazka eraman duten pertsona eta lan-taldeak, egunerokotasunari erantzunez, eginez. Eta egiten dena komunikatzearena non gelditzen da? Imajinatzen dut liatuegi dabiltzala eta komunikazioaren gai horri ez diotela hainbesteko garrantzirik ematen…
Akats bat, bai. Baina nahiago dut akats hau kontrakoa baino. Gehiago gustatzen zaizkit egin eta esaten ez dutenak, esan baina egiten ez dutenak baino. Horrek ez du esan nahi borrokak eta garaipenak ezagutaraztea funtsezkoa ez denik, Araian lortu den hau, prekaritateaz kutsatutako beste edozein lantokitan erreplika baitaiteke.
Eta neure buruari galdetzen diot: nola eraikitzen da sindikalismo dekoloniala? Teoriarekin eta eztabaidarekin? bai. Ideologiarekin eta prestakuntzarekin? baita. Diskurtso eta aliantzekin? baita ere… baina ez da nahikoa.
Sindikalismo dekoloniala eraikitzeko garrantzitsuena praxia da. Sindikalismo dekoloniala eraikitzen da sindikalismo dekoloniala eginez: afiliatuz, kolektiboa eraikiz, antolatuz, borrokatuz, grebak eginez lantoki prekarizatuenetan, arrazializatuenetan. Sindikalismo dekoloniala sindikalismo feminista eraikitzen den modu berean eraikitzen da: praktikatik.
Bidea egiten jarraitzen dugu gainera: udazkenetik hona Hego Euskal Herriko hiru zaintza-greba, Gipuzkoako zahar-egoitzetako borrokaa (247 greba egun jada), Arabako eta Nafarroako egoitzetako langileen grebak, etxez etxeko laguntza-zerbitzuko langileen grebak…
Kapitalismoak, patriarkatuak eta arrazakeriak sakon zeharkatzen gaituzte, zaila izango zaigu gainetik guztiz erauztea. Gure sindikalismoa motz geratuko da beti, akatsak egingo ditugu, jarraituko du izaten nagusiki zuria eta gizonezkoena; kostako zaigu egunen batean esatea, “badugu, jada, sindikalismo feminista dekoloniala”.
Galeanok zioen bezala, utopiak aurrera egiteko balio du, nahiz eta eskuetan dugula uste dugunean ihes egin. Eta aurrera urratsez urrats egingo dugu, praxitik, borrokatik borrokara, garaipenetik garaipenera, txikiak izan arren. Horrela egiten da aurrera, klase borrokan, ere, emakume eta pertsona arrazializatuei protagonismoa emanez. Eta berri on bat: praktika eta emaitza onak kutsatu egiten dira.
Konplikatua da, badakit. Egoera zaila da, hainbeste dira herrialde pobretuetatik bizimodu hobe baten bila datozen langileen beharrak, eta hainbeste behar horiek esplotatuz aberastu nahi duten enpresariak! Horregatik da hain garrantzitsua borroka bakoitza, garaipen bakoitza komunikatzea. Umiltasunetik, bai; lortutakoaren txikitasunetik, bai; baina jakin dadila, ikus dadila. Argi egin dezala. Bada irtenbidea.
Emeki Kunama 